در باره کتاب «تنبیه الخواطر و نزهة النواظر»
تاریخ وقوع: وفات «شیخ ابوالحسین ورام بن ابی فراس» (605 ق)"مجموعه ورّام" نوشته جد عالم و وارسته "سید بن طاووس"
کتاب «تنبیه الخواطر و نزهة النواظر»، معروف به «مجموعه ورّام» نوشته «ورام بن ابی فراس مالکی اشتری» است که در آن به مسائلی چون اخلاق، آداب و مواعظ پرداخته شده است.
کتاب «تنبیه الخواطر و نزهة النواظر»، معروف به «مجموعه ورّام» نوشته «ورام بن ابی فراس مالکی اشتری» متوفای 605 هجری است. او از نسل مالک اشتر نخعی، یار با وفای امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و از قبیله «بنی حمدان» است.
موضوع این کتاب اخلاق و آداب و مواعظ است که در مورد ارزش و اعتبار آن باید گفت که مجموعه ورام توسط عالمی وارسته چون ورام ابن ابی فراس، جد سید ابن طاووس، نوشته شده و چنان نویسنده ای از خود مطلبی غیر معتبر و ضعیف به جا نمی گذارد؛ چرا که یقین دارد انسان در گرو گفته ها و نوشته های خویش است و این نکته ای مهم است در اعتبار آنچه مردان بزرگ می نویسند.
اشکالی از ناحیه بعضی بزرگان چون صاحب «امل الآمل» مطرح و در کتب تراجم دائما تکرار شده که ورام در کتاب خود روایات صحیح و غیر صحیح را مخلوط کرده و کتاب او قابل اعتماد نیست. در پاسخ به این اشکال باید تصریح کرد که اکثر روایات این کتاب در کتب روایی دیگر یافت می شود و ورام به خاطر اختصار، سند آن ها را حذف و یا تنها یک یا دو نفر از سلسله سند را ذکر کرده است. علت فراوانی روایات مرسله و مقطوعه در این کتاب هم همین است.
البته موارد فراوانی نقل از غیر معصوم (کلمات بزرگان) در کتاب به عنوان مؤید آمده است. شیخ آقا بزرگ تهرانی هم وجهی بیان کرده: «به خاطر این که اهل سنت هم کتاب را قبول نموده و به آن توجه نمایند، مقداری از روایات اهل سنت و قول بزرگان آن ها به کتاب افزوده شده است.»
کتاب تنبیه الخواطر یا مجموعه ورام دو جزو در یک مجلد است. جزو اول آن فصل بندی و حدود 70 عنوان مستقل برای آن مشخص شده است. عناوین جزو اول کتاب در چند محور کلی عبارتند از: حکمت ها و مواعظ، آداب معاشرت، ابواب متعددی در اخلاق و صفات حسنه و راه کسب آن ها، ابوابی در صفات رذیله و راه علاج آن ها، بحث حب و بغض فی الله و محاسبه نفس که از بحث های بسیار زیبای کتاب است و آرزوهای طولانی و ابوابی در مرگ و برزخ و قیامت.
جزو دوم کتاب هم بحث های متفرقه را جمع کرده است. در این قسمت تنها راه اطلاع از مضمون، فهرستی است که در پایان کتاب آمده است. در این جلد عناوین فراوانی آمده، از جمله: مواعظ و وصایای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلّم) و ائمه (علیهم السلام) و انبیای گذشته، خطبه های پیامبر(ص) و ائمه (علیهم السلام) و مناجات های آن بزرگواران، کلمات قصار، صفات مؤمن ، مناظرات شیعیان خاص؛ مانند حجر بن عدی با معاویه و...، کلماتی از بزرگان دین و اصحاب ائمه (علیهم السلام)؛ مانند ابوذر، سلمان، مقداد، شیخ مفید، فضیل بن عیاض و... .
نکته زیبایی که در این کتاب رعایت شده آن است که هر صفت حسنه و ضد آن که رذیله است به دنبال یکدیگر ذکر شده و راه علاج رذیله و کسب حسنه هم بیان شده است؛ مثلا پس از کبر، فضیلت تواضع ذکر شده و راه علاج کبر به دنبال آن آمده است.