زندگینامه
تاریخ وقوع: وفات «شیخ عباس قمی» (1359 ق)↵
عباس بن محمد رضا القُمی (۱۲۹۴-۱۳۵۹ق) مشهور به شیخ عباس قمی و نیز محدث قمی عالم شیعی در قرن چهاردهم قمری است. او در علم حدیث و تاریخ و نیز در فن وعظ و خطابه صاحب جایگاه بود. شیخ عباس قمی صاحب تألیفات بسیاری است که مشهورترین آن‌ها عبارتند از: مفاتیح الجنان، سفینة البحار و منتهی الآمال. محدث قمی در سال ۱۳۵۹ ق در نجف درگذشت و در حرم علی بن ابیطالب (ع) دفن گردید.
ولادت و نسب
او در سال ۱۲۹۴ قمری در قم به دنیا آمد. پدرش محمد رضا قمی فردی متدین و مرجع مردم برای آگاهی از وظایف شرعی بود. مادر شیخ عباس به نام «بانو زینت» نیز از زنان متدینه و پارسا بود.
محدث قمی درباره وی می‌گوید: من هرموفقیتی که دارم از برکت مادرم هست؛ زیرا ایشان سعی داشت همیشه مرا با طهارت کامل شیر دهد.
ازدواج
ازدواج اول شیخ عباس در بازگشت از نجف به قم صورت گرفت وی دختر سید زکریا قزوینی از علمای قم را به همسری بر گزید که این وصلت پس از چندی به جدایی انجامید. ازدواج دوم محدث قمی هنگامی که در مشهد اقامت می‌کند، اتفاق افتاد، وی دختر آیت الله حاج سید احمد طباطبایی را به همسری برگزید.
اساتید
شیخ عباس تحصیلات دوران کودکی و نوجوانی را در قم گذراند. برخی اساتید وی در این شهر عبارتند از:
میرزا محمد ارباب قمی
شیخ ابوالقاسم قمی
سید احمد طباطبایی قمی پدرخانم محدث قمی
شیخ محمد حسین قمی استاد خط نستعلیق.
سفرها
محدث قمی برای تکمیل علوم و معارف سفرهایی را به بلاد اسلامی داشته است.
سفربه نجف اشرف
شیخ عباس قمی در سال ۱۳۱۶ قمری سن ۲۲ سالگی وارد شهر نجف شد. برخی از اساتید او در ان شهر عبارتند از:
سید محمد کاظم طباطبائی یزدی صاحب کتاب فقهی العروة الوثقی
میرزا حسین نوری معروف به محدث نوری صاحب کتاب المستدرک
میرزا محمدتقی شیرازی مشهور به میرزای دوم
سید حسن صدر کاظمی
سید ابوالحسن نقوی لکنهوئی.
حاج شیخ در همین دوره اقامت در نجف در سال ۱۳۱۸ قمری به حج رفت.
بازگشت به ایران
محدث قمی پس از درگذشت محدث نوری در سال ۱۳۲۲ قمری نجف را ترک کرد و به ایران بازگشت. وی در مدت اقامت در ایران چند بار به زیارت عتبات عالیات رفت و مجددا به حج مشرف شد.
شیخ عباس قمی در روز جمعه اول ربیع الثانی ۱۳۳۲ قمری به قصد اقامت وارد شهر مشهد شد. علت اقامت وی در مشهد به تقاضای حاج آقا حسین قمی بود و تا سال ۱۳۵۴ قمری در آن جا سکونت داشت. وی در مقدمه کتاب فوائد الرضویة می‌نویسد: به جهت شدت ابتلا و گرفتاری و کثرت هموم و غموم که بر این داعی روی داد و شرح آن طولانی است به خاطرم رسید که پناه برم به امام اتقیا و پناه غربا حضرت ابوالحسن علی بن موسی الرضا(ع).
برخی اساتید وی در مشهد عبارتند از:
آقا بزرگ حکیم شهیدی
میرزا محمد خراسانی فرزند آخوند خراسانی
شیخ مرتضی آشتیانی
آقا حسین قمی
میرزا عبدالجواد ادیب نیشابوری.
وی در مدت اقامت ۲۲ ساله خود در مشهد به تألیفات متعدد مشغول گردید و مجالس وعظ و خطابه فراوانی داشت که زبانزد عام و خاص گردید. وی همچنین در این منابر به افشاگری علیه آمریکایی‌ها و روشنگری مردم می‌پرداخت که از سوی کمیته مجازات حزب دموکرات مشهد تهدید به مرگ شد.
بازگشت به نجف
شیخ عباس قمی پس از حادثه مسجد گوهرشاد و قتل عام مردم و تبعید حاج آقا حسین قمی در سال ۱۳۵۴ قمری به نجف بازگشت و تا پایان عمر در آن جا ماند.
ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی
آقا بزرگ تهرانی از دوستان و ارادتمندان شیخ عباس می‌گوید: وی مثال بارز انسان کامل و مصداق فردی عالم فاضل و زیبنده صفات عالیه مانند حسن خلق و تواضع بود. سلیم الذات و شریف النفس بود و از غرور و شهرت طلبی دوری می‌جست و زندگی زاهدانه‌ای داشت. من در مدتی که با او بودم انس گرفتم و جانم با جان او درآمیخت.
داستان‌های فراوانی در وصف منش، رفتار و اخلاق وی بیان شده است.
شاگردان و راویان
شیخ آقا بزرگ طهرانی
سید احمد موسوی مستنبط
سید احمد مشهور به سید آقا تستری جزائری
شیخ حسین مقدس مشهدی
شیخ میرزا حیدر قلی خان سردار کابلی
سید شهاب الدین مرعشی نجفی
شیخ عبدالحسین رشتی
حاج ملا علی واعظ خیابانی تبریزی
سید علی مدد قائنی خراسانی
سید علی نقی فیض الاسلام طهرانی
شیخ محمد تقی مقدس طهرانی
شیخ محمد صادق صدر الشریعة تنکابنی
شیخ محمدعلی اردوبادی
شیخ محمد مهدی شرف الدین واعظی تستری
سید محمد هادی میلانی
سید مصطفی صفایی خوانساری
سید میرزا مهدی شیرازی
شیخ یوسف بیارجمندی حائری
شیخ یوسف بن عبد علی رجایی مغزی.
آثار و تألیفات
مفاتیح الجنان؛ مشهورترین اثر شیخ عباس قمی که مجموعه‌ای از ادعیه، زیارات و مناجات‌های صادره از پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) و مورد اقبال همه شیعیان است.
تحفة الاحباب. (در علم رجال)
الدر النظیم فی لغات القرآن العظیم.
کحل البصر فی سیرة سید البشر.
کتاب نقد الوسائل شیخ حر عاملی.
تقسیم بدایة الهدایة اثر شیخ حر عاملی.
شرح کتاب الوجیزة شیخ بهائی.
فیض القدیر فیما یتعلق بحدیث الغدیر
علم الیقین (خلاصه حق الیقین، اثر علامه مجلسی)
مقالید الفلاح فی عمل الیوم و اللیله
مقلاد النجاح (خلاصه کتاب مقالید الفلاح)
خلاصه جلد یازدهم بحارالانوار، اثر علامه مجلسی
شرح کلمات قصار نهج البلاغه
هدیة الانام الی وقایع الایام (خلاصه کتاب فیض العلوم)
فیض العلام فی وقایع الشهور و الایام (درباره وقایع ماه‌ها و روزها)
سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار؛ این کتاب تلخیص موضوعی بحارالانوار است.
تحفة الاحباب فی تراجم الاصحاب. (درباره اصحاب حضرت محمد(ص) و ائمه اطهار(ع) به زبان فارسی)
فوائد الرجبیة فیما یتعلق بالشهور العربیة. (وقایع روزها و آداب مستحبی و اعمال ماههای عربی)
الدرة الیتیة فی تتمات الدرة الثمینة. (شرح فارسی نصاب الصبیان و تتمیم شرح نصاب فاضل یزدی)
هدیة الزائرین و بهجة الناصرین. (درباره زیارت قبور ائمه اطهار علیهم السلام و ثواب آن و تعیین قبور علما و مؤمنان مشهور و مدفون در کنار مشاهد مشرف امامان).
اللئالی المنثورة فی الاحراز و الاذکار المذکورة. (در مورد دعا وسایر مستحبات)
الفصول العلیه فی المناقب المرتضویه. (مناقب و مکارم اخلاقی علی بن ابی طالب(ع)
سبیل الرشاد.
حکمة بالغه و مأة کلمة جامعة. (سخنان کوتاه علی(ع) در عقاید و اصول دین).
ذخیرة الابرار فی منتخب انیس التجار. (خلاصه انیس التجار ملا مهدی نراقی، در مورد معاملات).
غایة القصوی فی ترجمه العروة الوثقی. (ترجمه فارسی العروة الوثقی آیت الله سید محمد کاظم یزدی)
التحفة الطوسیة و النفحة القدسیة. (در باب زیارت امام رضا(ع) و بعضی فواید مربوط به آستان قدس رضوی)
نفس المهموم (مقتل امام حسین(ع)
نفثة المصدور. (در تکمیل نفس المهموم)
الانوار البهیه فی تاریخ الحجج الالهیه.
رسالهای در گناهان کبیره و صغیره.
منازل الآخرة. (بررسی مراحل دشوار سفر آخرت بر اساس روایات)
ترجمه مصباح المتهجد اثر شیخ طوسی.
نزهة النواظر.
مقامات العلیه. (خلاصه معراج السعادة اثر ملا احمد نراقی).
ترجمه جمال الاسبوع اثر سید بن طاووس.
الباقیات الصالحات. (در حاشیه مفاتیح الجنان چاپ شده است).
منتهی الآمال فی تواریخ النبی و الآل. (درباره تاریخ پیامبر(ص) و امامان شیعه)
تتمة المنتهی فی وقایع ایام الخلفاء.
ترجمه مسلک دوم لهوف اثر سید بن طاووس.
تتمیم تحیة الزائر اثر محدث نوری.
الکنی و الالقاب. (درباره زندگانی علما و شعرا و غیر ایشان).
هدیة الاجباب فی المعروفین بالکنی و الالقاب. (خلاصه کتاب الکنی و الالقاب)
فوائد الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه. (شرح حال علمای شیعه)
بیت الاحزان فی مصائب سیده النسوان.
وفات و مدفن
محدث قمی در شب سه شنبه ۲۲ ذی الحجه سال ۱۳۵۹ قمری و در سن ۶۵ سالگی در نجف درگذشت. نماز بر پیکر او را سید ابوالحسن اصفهانی در صحن حرم امیر مؤمنان(ع) اقامه کرد و پیکرش در جوار استادش محدث نوری در حرم دفن گردید. سید محسن امین می‌نویسد: سه مجلس بزرگداشت برای وی در نجف، کربلا و کاظمین برگزار شد.