وظيفه معلم هدايت جامعه است به سوى الله

وظيفه معلم هدايت جامعه است به سوى الله  امام خمينى ره
استاد مرتضى مطهرى در شامگاه 11 ارديبهشت ماه سال 1358 توسط كوردلان گروه فرقان به شهادت نايل آمد و بعد از عمرى مجاهدت در راه خدا و تلاش خستگى ناپذير در زمينه هاى فرهنگى و سياسى مذهبى به دست جاهلترين و جنايتكارترين دشمنان اسلام به ملكوت اعلى پيوست . استاد شهيد در طول عمر خود رنجهاى فراوانى تحمل كرد و در زمينه تعليم و تربيت كوشش فراوانى انجام داد و آثار بسيارى نيز در زمينه هاى مختلف علمى ، فلسفى و اجتماعى و... از خود به جاى گذاشت او كه معلم اخلاق ، فلسفه ، عرفان و مسائل اقتصادى بود در تمامى اين زمينه ها كارهاى تحقيقاتى و بنيادى شايسته اى انجام داده است به همين سالروز شهادت اين معلم نمونه و اسوه تقوى به عنوان روز معلم نامگذارى شده است تا همواره و همه ساله ضمن بزرگداشت خاطره آن رامرد بزرگ و مجتهد و فيلسوف بلندآوازه از زحمات بى شائبه و ايثارگران طبقه عظيم معلمان كه وظيفه سنگين آموزش و پرورش كودكان ، نوجوانان و جوانان اين مرز و بوم را بر عهده دارند قدردانى گردد.
جايگاه معلم در نظام اسلامى
تعليم و تربيت و نقش والاى معلم در نظام ارزشى اسلام ، پايگاه رفيع و جايگاه منبع را به خود اختصاص داده است و با نگاهى ژرف ، بلنداى منزلت معلم را در پيوند با هدف آفرينش انسان و علت نهايى خلفت او بايد جستجو كرد.
در حقيقت اولين و والاترين معلم ، خود ذات اقدس حق است ، زيرا آن گاه كه آدمى را آفريد، نخستين حليه اى كه به قامت جان او آراست ، علم و تعليم است . قرآن در بيان اين حقيقت مى فرمايد:
خلق الانسان علمه البيان ⁽، - خداوند رحمان انسان را آفريده و بيان را به وى تعليم داد. و نيز در تبيين منزلت نخستين پيامبر و آدم اول ، نخستين ارزش وجودى و فضيلت او را علم معرفى مى فرمايد. به عبارتى رساتر، اولين تحفه اى كه بعد از آفرينش او به وى ارزانى مى دارد تعليم به اوست .
در اين زمينه حتى بدون آنكه ذكرى از خلقت او، جز به اشاره به ميان آورد. مى فرمايد: و علم آدم الاسماء كلها- و به آدم تمام اسماء را تعليم كرد.
و اين ، بدان جهت است كه اساسا هدف آفرينش انسان با علم و معرفت پيوندى ناگسستى دارد. قرآن كريم مى فرمايد:
و ما خلقت الجن و الانس الا ليعدون  - من جن و انس را نيافريدم ، مگر براى آن كه مرا پرستند و عبادت كنند.
اما اصل دين و اساس عبادت و اول عبوديت ، همانا معرفت است . چنانكه امير دين و بيان ، مولاى متقيان فرموده است :
اول الدين معرفته ، اصل و ريشه دين ، معرفت حضرت حق است . و در بيانى رسا و جامع سيد شهيدان ، امام حسين عليه السلام فرموده است :
ما خلق العباد الا ليعرفوه ، فاذا عرفوه عبدوه ...بندگان را نيافريد؛ مگر براى آن كه او را بشناسند. پس چون او را شناختند عبادتش خواهند كرد.
چون هدف آفرينش برترين موجود، آشكار شد، روشن است كه ديگر مظاهر نظام وجود بايد با آن هماهنگ و همسو باشد. بدين روى ، حضرت حق چون پيامبران و رسولان خود را بر مى انگيزاند، برترين هدف رسالت آنان را همين تعليم و تربيت قرار مى دهد:
يزكيهم و يعلمهم الكتاب و الحكمة ...
حضرت امام خمينى ره مى فرمايد كه بالاترين اهداف انبيا اين بوده است كه به بشر معرفت الله بياموزند، و ديگر اهداف آنان ، مقاصدى متوسط و در جهت آن هدف نيل غايى و مقصد اصلى قرار داشته است .
ارزش علم و معرفت
اصالت و فضيلتى كه ملاك و محور هم تعريفها و ستايشها درباره علم است به علم و معرفتى باز مى گردد كه انسان را به غايت خلقت و هدف آفرينش ‍ او نزديك گرداند. گرچه علم به طور مطلق از جهل و ناآگاهى برتر است ، و دانايان هرگز با نادانان مساوى نيستند، اما اساسا ارزش و اهميت علم و معرفت ، در اسلام ، با ارزش و اصالت موضوع و هدف آن ارتباط دارد و چون اصيلترين موضوع علم و معرفت ، وجود اقدس حضرت حق و والاترين هدف آن ، رساندن انسان و ارزشمند معرفت الله است و علوم ديگر نيز اگر همسو و هم جهت با اين علم بودند، به مقدار همسويى خود، داراى ارزش و اصالت خواهند بود.
 

مقام و منزلت معلم
شرافت و مرتبت معلم و شغل معلمى نيز از آنچه گذشت ، تبيين گرديد. آن گاه كه علم و معرفت از جايگاهى والا برخوردار شد و به هدف متعالى خلقت پيوند يافت ، روشن است كه معلم نيز به حكم سنخيت و هماهنگى ، منزلتى بس خطير خواهد يافت ، و شغل او نشاءت گرفته از شاءن حضرت حق و شغل پيامبران و رهبران الهى خواهد بود و از اينجاست كه مقام و منزلت امامان و رهبران مكتب و نيز علمايى همچون مطهرى روشن مى شود كه با قلم و خون خود، هر دو نهال دين و انسانيت را آبيارى كردند. امام جعفر صادق عليه السلام فرمودند:
از آنجا كه متاع پيامبران ، فضيلت ، انسانيت و ارائه راه خدا به انسانهاست ، بنابراين ، همين نيز از آنان برجاى مى ماند. و آنان كه بعد از ايشان رهنمايان اين راهند ميراث بران انبيا خواهند بود. به تعبير ديگر، ارزش عالم و معلم در اين حديث ، به ارزش پيامبران پيوند خورده است ؛ زيرا ميان مورث و وارث ، سنخيت ، به ارزش پيامبران پيوند خورده است ؛ زيرا ميان مورث و وارث ، سنخيت و رابطه لازم ببرند، و در حقيقت ، عالمان بايد فرزندان حقيقى پيامبران آشنا مى شوند و به حريم بازار و متاع و جنس آنان راه پيدا مى كنند. اگر در روايات ، دنيا به عنوان بازارى معرفى شده كه انسانها سرمايه زندگى ابدى خود را از اين بازار تهيه مى كنند، ارائه دهندگان متاع پيامبران ، در آن ، علما و معلمانند و جالب آن كه آنان در اين بازار، مظهر حضرت حقند زيرا حضرت ربوبى خود خريدار است ! يعنى خود انسانها را مى خرد و در عوض ، سعادت و رستگارى ابدى به آنان مى دهد. و كار معلمان را مى خرد و در عوض ، سعادت و رستگارى ابدى به آنان مى دهد. و كار معلمان حقيقى در اين بازار، اين است كه با ارائه متاع انبيا و پيامبران به انسانها، آنان را ساخته و به سوى دكان اصلى صاحب بازار، يعنى حضرت حق روانه سازند.
عالمان برتر از شهيدانند
حضرت امام جعفر صادق عليه السلام فرمودند:
هنگامى كه روز قيامت شود حضرت حق تمام انسانها را در يك جايگاه جمع مى كنند و چون ترازوى اعمال نهاده شد، و خون شهيدان را با مركب قلم عالمان بسنجند، ارزش مركب قلم آنان بر خون شهيدان فزونى خواهد داشت .
اين ارزش بدان جهت است كه شهيدان در سايه عالمان و تعليم معلمان به راه خدا راه يافته و شايسته شهادت شده اند.
هر اعلاميه اى از اعلاميه هاى امام راحل ره را كه در نظر بگيريم مى بينيم كه چگونه موجب ساخته شدن انسانها شد و آنان را روانه ميدان جهاد و شهادت و احياى دين خدا كرد و آن گاه در مى يابيم كه چگونه مركب قلم عالم برتر از خون شهيد خواهد بود!
و يا چند سطر فتواى تاريخى و همواره جديد آن بزرگمرد الهى در زمينه قتل سلمان رشدى را بنگريم كه چه سان جبهه اى دائمى در برابر دنياى استكبار گشود، چه بابى از بيدارى و جهاد و مبارزه مسلمانان عليه كفر در سراسر گيتى باز كرد. اين جاست كه هر انسان آزاده اى تصديق مى كند كه مركب قلم عالمان براستى از خون شهيدان برتر است .
عالمان مرزداران اقليم و سنگربانان نبرد با شيطان
از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام نقل شده است كه :
آگاه باشيد هر كه از شيعيان با عهده دار چنين مسؤ وليتى شود، هزار هزار بار از ديگر رزمندگان (كه صحنه مبارزه با دشمن مى جنگند) برتر است ؛ زيرا چنين انسانى از دين و ايمان و عقيده رهروان و دوستان ما دفاع مى كند و آنان ، از بدن و تن آنان
در اين بيان معلم ، سنگربان اقليم بيان و عقيده ، و مرزدار سرزمين دين و معنويت معرفى شده است در واقع ، تمامى اعمال و كردار آدمى و سرنوشت وى را، انديشه و بينش او رقم مى زند.
بينش و تفكر انسان سان ريشه درختى است كه ثمره آن ، همان و كردار اوست . حال اگر رزمنده اى در ميدان مبارزه با دشمن به نبرد مى پردازد وقتى از جان خويش هم مى گذرد، اين ثمره طيبه درخت انديشه و شناخت اوست . كه ريشه اين شجره ، از علم عالمان و تعلم معلمان مى باشد.
امام خمينى ره درباره نقش اساتيد و معلمان در تربيت و تهذيب اخلاقى جوانان كشور فرموده اند:
بايد دستگاههاى آموزشى متعهد و دلسوز براى نجات كشور، اهميت ويژه اى در حفظ و نوباوگان و جوانان عزيزى كه استقلال و آزادى كشور در آينده منوط به تربيت آنان است قائل باشند و نيز از اين رو است كه نقش ‍ معلمان و اساتيد در تربيت و تهذيب دانش آموزان و دانشجويان ، به عنوان اساسى ترين و مؤ ثرترين نقش ، مطرح مى گردد؛و همه ديدند كه گرايش آنان به شرق و غرب براى كشورمان چه فاجعه آفريد و دانشگاهها را به صورت دژ محكمى براى خدمت به شرق و غرب درآورد و اكثريت قاطع غرب و شرق زدگان اين ممكلت را به عنوان فارغ التحصيل تحويل جامعه داد. (31 / 6 / 60)
ثواب عالم و متعلم
حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند: هر كه راهى رود كه در آن دانشى جويد، خدا او را به بهشت برد و براستى فرشته ها براى طالب علم پرهاى خود را فرونهند به نشانه رضايت از او، و اين محقق است كه براى طالب علم هر كه در آسمان و در زمين است آمرزش خواهد تا برسد به ماهيان دريا، فضيلت عالم بر عابد چون فضيلت ماه است بر ستارگان در شب چهارده . و براستى علما وارثان پيغمبرانند.
 

صفت علما
امير المؤ منان على ابن ابيطالب عليه السلام خطاب به طالب علم مى فرمايند:
اى طالب علم ، براستى عالم سه نشانه دارد: علم و حلم و خموشى . و عالم نما هم سه علامت دارد: نسبت به بالادست نافرمان است ؛ و به زير دست ستم كند به وسيله غلبه بر او؛ و پشتيبانى از ستمكاران نمايد.
معاوية بن وهب گويد:
از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: طلب علم كنيد و با حلم و قار، خود را بياراييد و نسبت به شاگردان خود تواضع كنيد و نسبت به استاد خود هم تواضع كنيد، دانشمندان جبار و قلدر نباشد جبار و قلدر نباشيد تا شيوه باطل شما حق علم را از ميان ببرد.
امام خمينى ره درباره وظايف مسؤ وليتهاى معلمان نسبت به متعلمان مى فرمايند:
شما آقايان معلمين و همه معلمانى كه در سراسر كشور هستند و همه اساتيدى كه در دانشگاهها هستند، مسؤ ولند نسبت به امانتى كه خداى تبارك و تعالى و اولياى اطفال به شما سپرده اند ممكن است در ضمن همين پنجاه نفر كه شما تعليم مى دهيد، شخصى پيدا شود كه بعدها يك مقام عالى داشته باشد، مراتب عاليه كشور دست او بيايد، اگر چنانچه همين يك نفرى كه پيش شما بوده و بعد هم رفته پيش كشان ديگر تا رسيده به آن آخر، يك تربيت فاسدى بشود؛يعنى يا تعليمى باشد كه هيچ كارى به اين نداشته باشد كه بايد تربيت انسانى هم بشود يا خداى نخواسته معلم منحرفى باشد و اين كودك از اول و بعد هم در مراتب ديگر تحت يك ترتبت انحرافى واقع شود، ممكن است يك نفر، يك كشور را به باد فنا بدهد.......
...معلم امانتدارى است كه غير از همه امانتها است ، انسان امانت اوست ، امانتهاى ديگر را اگر كسى خيانت به آن بكند خلاف كرده است ، اما امانت اگر انسان شد، اگر خداى نخواسته به اين امانت خيانت شد، يك وقت مى بينيد خيانت به يك ملت است ، خيانت به يك جامعه است ، خيانت به اسلام است ؛ بنابراين ، شغل معلمى ، در عين حالى كه بسيار شريف و ارزنده است ، از باب اين كه شغل انبياست كه براى انسان سازى آمده بودند، لكن مسؤ وليت بسيار بزرگ است چنانكه مسؤ وليت انبيا هم بسيار بزرگ بود.
شما مردمى عادى نيستيد، شماها معلم نسلى هستيد كه در آتيه ، هم مقدرات كشور به آن نسل سپرده مى شود، شما امانتدار چنين نسلى هستيد و تربيت شما بايد همراه با تعليم باشد.
مقام معلم در اسلام
حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله كه خود بزرگترين معلم تاريخ بشريت و جهان هستى است كه جهت تعليم آداب و اصول زندگانى صحيح به بشريت مبعوث شده است ؛ در باب علم و عالم سخنانى فراوانى را ايراد فرموده اند كه جايگاه علم و عالم را در اسلام معين نموده اند. در حديثى پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله دانشمندان و علما را وارثان پيامبران معرفى كرده اند كه دانش را از ايشان به ارث برده اند و هر كس كه دانش ‍ بيشترى فرا گيرد سهم فراوانى از ميراث پيامبران به ارث برد است .
ان العلماء هم ورثه الانبياء ورثو العلم فمن اخذه اخذ بحظ وافر
در احاديث ديگرى پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله علما را امينان خدا بر خلق او، دانشوران چراغهاى زمين و جانشين پيغمبران و پرهيزكاران معرفى مى كنند و مصاحبتشان را مايه فزونى مى دانند
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله دانشمندان به سه گروه تقسيم فرموده اند:
(اول ) عالمى كه از علم او مردم سود مى برند و خود او نيز سود مى برد
(دوم ) عالمى كه مردم از او سود برند ولى خود او سود نبرد و هلاك گردد.
(سوم ) عالمى كه از علم خود سود ببرد ولى مردم از او سود نبرند.
ارزش علم در اسلام
در باب علم و ارزش آن ، احاديث زيادى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليه السلام وارد شده است . پيامبر صلى الله عليه و آله در بيش از يكصد حديث ، ارزش علم و اهميت يادگيرى آن را بيان فرموده اند؛ و طلب علم را بر تمام مسلمانان واجب دانسته اند، حتى در سرزمينهاى دوردست .
اطلبو العلم و لو بالصين فان طلب العلم فريضة على كل مسلم ان الملائكة تضع اجنحتها لطالب العلم رضا بما يطلب . دانش بجوييد اگرچه در چين باشد، زيرا طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است ؛ و فرشتگان بال خويش را براى طالب علم پهن مى كنند. زيرا از آنچه وى در طلب آن باشد خشنودند.
و روايت ديگر:
اطلبو العلم من المهد الى الحد. از گهواره تا گور دانش بجو ييد.
اذا جاء الموت بطالب العلم ، مات و هو شهيد. وقتى مرگ طالب علم فرا رسد شهيد مى ميرد.
آفة العلم النسيان و اضاعته ان تحدث به غير اهله . آفت دانش فراموشى است و دانشى كه به نااهل سپارى تلف مى شود.
العلم افضل من العبادة و ملاك الدين الورع . علم از عبادت بهتر است و اساس دين ترس از خدااست .