روز درختكارى

يـكـى از زيـبـاتـريـن و پـرثـمـرتـريـن نـعـمـتـهـاى بـيـكـران پـروردگـار مـتـعـال ، درخـت مـى بـاشـد كـه بـخـش قـابـل تـوجـهـى از نـيـازهـاى انـسـان و سـايـر مـوجـودات زنـده را بـر آورده مـى سـازد تـا حـدى كـه انـسـان نـوعـى تـقـدس و ارزش مـعـنوى براى آن قايل شده است .
در ايـران بـاسـتان نيز نوشته هاى افسانه اى در مورد درخت و درختكارى ، به رشته تحرير در آمده ، كه بيانگر احترام خاص ايرانيان به موضوع درخـتكارى از زمانهاى ديرين است . تاريخ مى گويد كه ايرانيان حتى در دشوارترين شرايط جغرافيايى ، در ابعاد وسيعى به كاشت درخت پرداخت و زمـيـن را بـه بركت وجود درختان سرسبز و زيبا، بارورتر و با طروات تر ساخته اند. درختكارى علاوه بر داشتن پشتوانه اى از علايق ملى و سنت تـاريـخى در ايران ، با اعتقادات مذهبى مردم نيز پيوند دارد، امر كه اجر دنيوى و اخروى دارد و از حرمت و قداست ويژه اى برخوردار است ، تاحدى كه كاشت درخت ، نوعى عبادت فرض ، ولطمه به آن ، گناه محسوب مى شده است ، زيرا از ديرباز، چوب درختان نقش پر اهميتى در زندگى بشر داشته و انسان استفاده هاى بسيار متنوعى را از آن مى كرده است .
در ايـن زمـيـنـه احاديث و روايات معتبرى از پيامبر گرامى اسلام (صلى الله عليه و آله و سلم ) و ائمه معصومين (عليه السلام ) وجود دارد كه بيانگر اهميت درختكارى از نظر آن بزرگواران است
امام جعفر صادق (عليه السلام ) فرموده است : 6 چيز است كه مؤ من پس از مرگ ، از آنها بهره مند مى شود: فرزند طالح ، مصحفى كه از او بماند، چاه آبى كه حفر كرده باشد، آبى كه جارى كند، سنت نيكى كه بنهد و درختى كه بكارد.
روايت شده است : حضرت على (عليه السلام ) به ايجاد نخلستان بزرگى پرداختند و به دست مبارك و تلاش مستمرشان ، آن را به بار نشاندند.
رهبر معظم انقلاب اسلامى ، ضمن تاءكيد فروان بر اهميت كاشت درخت در هر ممكانى كه امكان آن وجود دارد، تصريح كرده اند:
اگر هر فرد ايرانى فقط يك نهال بكارد، ميليونها درخت بر آنچه موجود است ، افزوده خواهد شد.
در قـرآن كـريـم ، مـتـجـاوز از 20 آيـه بـه تـمـشـيـت و قـدرت الهـى كـه چـگـونـه سـر رويـش در دل دانـه هـا نـهـاده شـد و مـيـوه هايى كه در رنگ و شكل و طعم و عطر و خواص ديگر، به عبارت خود قرآن ، متشابه و غير متشابه خلق شده است [اشاره دارد] و هـمـه ايـنـهـا آيـات و بـيـنـاتـى اسـت از مـوهـيـت و بـركـات الهـى در حـق بـنـدگـان و نـشـانـه هـايـى بـراى معرفت و پرستش پروردگار. به قول سعدى (عليه الرحمه ):

در جـمـهـورى اسلامى ايران ، از 15 تا 22 اسفند ماه به عنوان "هفته منابع طبيعى تجديد شونده " نامگذارى شده است كه نخستين روز اين هفته ، "روز درخـتـكـاى " اسـت و مـراسـم ويـژه اى بـه هـيـمـن مـنـاسـبـت بـر پـا مـى شـود. در ايـن هـفـتـه ، نـهال انواع درختان ، متناسب با شرايط جوى ايران بين مردم توزيع مى گردد و شيوه هاى كاشت درخت به علاقه مندان آموزش داده مى شود. آنچه اهميت درخـتـكـاى را در ايـران دو چـنـدان كـرده است ، شرايط آب و هوايى خشك و كم باران اغلب مناطق كشور است . ميزان بارندگى در بسيار از نقاط ايران ، فقط 250 تا 300 ميليمتر است . با كاشت درختان سازگار با اين وضعيت جوى ، مى توان به تلطيف هوا پرداخت و محيط زيست را با طراوت كرد.
 

فوايد درخت
درخت در تابستان به عنوان سايبانى خوب و در زمستان به عنوان سوختى مناسب است . ميوه بسيارى از درختان ، خوردنى است . درختان علاوه بر تلطيف هـوا و پـالايـش آن ، مـوجـب حـفـظ مـحـيط زيست ، ايجاد فضايى سرسبز و زيبا براى گردش ، تاءمين آبهاى زيرزمينى ، ازدياد آب رودخانه ها و چشمه سـارهـا، حـفـظ خـاك و حاصلخيزى اراضى كشاورزى نيز مى شود. كاشت درختان در اطراف مزارع ، دسترنج كشاورزان را از گزند باد در امان مى دارد. هـمـچـنـيـن ، بـا غـرس درخـت مـى تـوان از پـيـشـروى بـيـابـانـهـا و كـويـرهـا جـلوگـيـرى بـه عمل آورد.
عـلاوه بـر مـوارد مـذكـور، اسـتـفـاده از چـوب درخـتان در تاءمين نيازهاى اساسى صنايع چوب و فرآورده هاى فرعى آن و همچنين ، مصرف شيره برخى درختان در صنعت و تهيه دارو، نقش درختان را در پيشرفت اقتصاد جامعه آشكار مى سازد.
 

اهميت حفاظت از جنگلهاى ايران
هر درختى كه در گوشه اى روييده و شاخ و برگ گسترده است ، متعلق به آحاد ملت و بخشى از ثروت ملى محسوب مى شود، بنا بر اين ، حراست از هر درختى جزء وظايف ملى و شرعى ماست و قصور در اين زمينه گناهى بزرگ است ، زيرا درختان به عنوان مهمترين منابع تجديد شونده طبيعى ، نقش ، بـسـيـار مـهمى در زندگى ما دارند و به قولى ، از گهواره تاگور مورد مصرف انسان قرار مى گيرند و به وى فايده مى رسانند. پس اگر با تيغ جهالت و سود پرستى به مصادف درختان جوان برويم ، گناهى نابخشودنى را مرتكب شده ايم .
سـرزمـيـن ايران با وجود داشتن شرايط جوى غير يكنواخت و كم آبى ، محل رشد و نمو درختان بزرگ و تنومندى بوده ، كه برخى از آنها چند دهه عمر كـرده انـد و از نظر ارتفاع و ضخامت ، زبانزد خاص و عام شده اند، براى مثال ، در نبش كوچه اى موسوم به "غريبان " واقع در بازار تهران ، درخت گـردوى عـظـيـمـى كـه طـول آن 30 مـتـر و قـطـر تـنـه اش 4 مـتـر و گـفـتـه مـى شـود، ايـن درخـت حـدود 850 سال عمر دارد.
در كشور شيلى ، 84 ، فنلاند 72 ژاپن 63 سوئد 56 و ايران فقط 10 جنگل دارد.
بنابر آمار رسمى ، روزانه در شهر تهران ، بيش از 6 هزار تن "منواكسيد كربن "550 تن " هيرو كربنهاى اشباع نشده "، 66 تن "اكسيدهاى ازت "، 13 تن "دى اكسيد گوگرد"، 5 تن سرب و مقادير زيادى ذرات معلق در هوا، وارد ريه هاى ساكنان شده و سبب بروز بيماريهاى گوناگونى مـى گـردد. كـارشـنـاسـان ، گـسـتـرش فـضـاى سـبـز قـادر اسـت ، "اكـسـيـژن " مـورد نـيـاز يـك انـسـان را بـراى مـدت يـك سال تاءمين كند. اين در حالى است كه متراژ فضاى سبز موجود براى هر يك از شهروندان تهران كمتر از 3 متر مربع بر آورده شده است .

بـا مـقـايـسـه ايـن ارقـام ، بـه محدوديت اراضى جنگلى و فضاى سبز كشور پى مى بريم كه در كنار حراست شديد از جنگلهاى موجود، اجراى طرحهاى گسترده جنگل كارى و همچنين ، احياى جنگلهاى مخروبه كشورمان ، تا چه حدى براى سلامتى مردم اهميت دارد و به رونق اقتصادى مملكت كمك مى كند.
كارشناسان تخمين زده اند، سالانه بايد حداقل 200 تا 300 ميليون نهال جنگلى در ايران كاشته شود. اگر بصورت علمى از درختان استفاده شود و در ضـمـن ، گـونـه هـاى آنها تكثير گردد، نه تنها ميزان منابع چوب جنگلى كاهش نمى يابد، بلكه بر شما درختان افزوده مى شود، بنابراين ، هر گـونـه بـرداشت و استفاده بر رويه و غير علمى از چوب درختان ، نه تنها زمين را از وجود پر بركت آنها بى بهره مى سازد، بلكه در نهايت ، موجب انقراض و انهدام جنگلها مى شود.
تاءسيس كارخانه هاى بزرگ براى بهره بردارى اصولى از جنگلها، امرى ضرورى است ، زيرا با اين طريق مى توان آن گروه از چوبهاى صنعتى را كـه داراى ارزش صـنـعـتـى هـسـتـنـد (بـا بـه حـداقـل رسـانـدن مـيـزان ضـايـعـات )، بـه الوار تـبـديـل كـرد و در اخـتـيـار واحـدهـاى تـوليـد وسـايـل چـوبـى و ديـگـر مـصـرف كـنـنـدگـان چـوب قـرار داد. شـايـان ذكـر اسـت ، هـم اكـنـون بـا اعـمـال روشـهـاى ژنـتيك ، انتخاب بهترين گونه ها و استفاده از كودهاى شيميايى كار آمد و ادوات جديد صنعتى ، سن بهره بردارى از درختان در جهان كاهش يافته است ، يعنى مى توان در مدت زمان كوتاهى ، درختان را به رشد مورد نياز خود رسانيد و از آنها استفاده كرد.
 

"بيابان زايى " خطرى فزاينده براى منابع طبيعى و زندگى انسانى
در هيچ دوره اى از حيات بشر، همچون امروز، منابع طبيعى و محيط زيست مورد بى مهرى و تخريب قرار نگرفته است . هم اكنون محيط زيست در برابر خطرات عمده اى قرار دارد كه 4 گروه از آنها اهميت بيشترى دارند:
الف - افزايش مقدار "گازكربنيك " در اتمسفر زمين كه موجب افزايش درجه حرارت متوسط كره زمين مى شود.
ب - تخريب "لايه ازن ".
ج - آلودگيهاى صنعتى و شيميايى .
د - "بيابان زايى ".
شـواهـد اقـليـمـى نـشـان مى دهند، پديده بيابان زايى مشكل كشورهايى است كه از نظر جغرافيايى در مناطق خشك يا نيمه خشك جهان قرار دارند. اما در واقـع ، ايـن پـديده و اثرات ناگوار آن ، در نهايت ، همه جهان را شامل خواهد شد. آمار و ارقام نشان مى دهد، صحراها و بيابانها بيش از 3/1 از سطح خشكيهاى زمين را پوشانيده اند وبطور پيوسته در حال گسترش ‍ مى باشند. بر اساس آمار منتشر شده از سوى "آژانس بين المللى توسعه " ، طـى نـيـم قـرن گـذشته ، تنها بيش از 65 ميليون هكتار جنگل ، مرتع و زمينهاى مناسب براى كشاورزى كه در كناره هاى صحراها واقع بوده اند، به بيابان تبديل شده اند. وسعت سرزمينهايى كه هم اكنون در معرض تهديد جدى ناشى از گسترش بيابانها قرار دارند، 3 ميليارد هكتار است .
فـقـدان يـا كـمبود باران ، از صفاحت بارز نواحى بيابانى است . بطور طبيعى ، در جايى كه باران نبارد، گياه نيز نمى رويد و در جايى كه گياه نرويد، غذايى براى جانوران توليد نمى شود و جانداران نيز براى ادامه حيات خويش ، به آب ، غذا و اكسيژن نيازمندند. به هيمن علت ، زندگى در بيابان رنگ مى بازد و تنها موجوداتى در اين مناطق زندگى مى كنند كه خود را با شرايط ناگوار و كشنده آن تطبيق داده اند و كم توقع و سازگار هستند.
اگر پوشش گياهى در سطح جهان ، به همين روال تخريب شود و بيابانها با همين سرعت توسعه يابند، ميزان اكسيژن و مواد غذايى روزبه روز در سطح كره زمين كاهش خواهد يافت .
بخش وسيعى از ايران را بيابانها خشك و سوزانى فراگرفته كه در آنها كمتر اثرى از وجود آب و آبادانى مشاهده مى شود. سطح اين كويرها نسبت به فلات ايران بسيار پست است ، به عنوان مثال ، ارتفاع "كوير لوت " و "كوير نمك " از سطح دريا بترتيب ، 300 متر و 685 متر است .
دو عـامـل انـسـانـى و طـبـيـعـى مـوجـب گـسـتـرش بـيـابـانـهـا مـى شـونـد. تـغـيـيـرات پـوسـتـه زمـيـن يـكـى از عوامل اصلى طبيعى منجر به توسعه صحراهاست ، بدين ترتيب كه بالا آمدن كوهها از سطح دريا بترتيب ، 300 متر و 685 متر است .
دو عـامـل انـسـانـى و طـبـيـعـى مـوجـب گـسـتـرش بـيـابـانـهـا مـى شـونـد. تـغـيـيـرات پـوسـتـه زمـيـن يـكـى از عـوامـل اصـلى طـبيعى منجر به توسعه صحراهاست ، بدين ترتيب كه بالا آمدن كوهها از سطح زمين ، مانع رسيدن ابرهاى باران زا به مناطق مركزى مـحـيـط پـيـرامـون آنـها مى شود و در نتيجه ، بر وسعت سطح خشكيها افزوده مى گردد. فعاليتهاى انسانى تشديد كننده روند توسعه بيابانها نيز عبارت از:
حـشـم دارى و كـشـاورزى غير اصولى ، استفاده بى رويه از آبهاى زيرزمينى ، فعاليتهاى شهرنشينى و مصرفى كه از دو جنبه زياده طلبى و ازديد جمعيت سرچشمه مى گيرند.
احياى جنگلها و ايجاد پوشش گياهى ، يكى از راههاى اساسى براى جلوگيرى از توسعه صحراهاست ، زيرا پوشش گياهى مناسب به علت كاهش دادن سـرعـت جـريان آب و باد، وارد كردن آب در خاك و پيوند دادن ذرات خاك توسط ريشه هاى خود، مى تواند از حركت خاك و فرسايش آن جلوگيرى به عمل آورد. امروزه مى توان ادعا كرد كه هيچ عاملى بهتر از پوشش گياهى مناسب در شيب هاى تند، نمى تواند مانع از فرسايش خاك بشود.
 

مهمترين دلايل تخريب جنگلها
- تبديل بى رويه جنگلها به اراضى زراعى .
- استفاده بيش از حد از سرشاخه هاى درختان جنگلى براى تعليف دامها.
- ايجاد فضاى باز در جنگلها براى كاشت علوفه .
- بـرداشـت بـيـش از حـد از چـوبـهـاى جـنـگـلى براى تهيه هيزم و زغال مورد مصرف دامداران ، روستاييان و ساكنان مناطق جنگلى و شهرهاى مجاور، (طبق پـژوهـشـهاى كارسناسان ، يك خانواده دامدار جنگل نشين در طول سال براى تاءمين مصارف سوختى و ساختمانى خود، حدود 75 متر مكعب چوب مصرف مى كند كه اگر اين مقدار چوب در چرخه توليد و اقتصاد قرار گيرد، مى تواند ارزش افزوده زيادى را عايد كشور كند.)
- قطع درختان جنگلى به منظور امرار معاش از طريق فروش آنها.
- گسترش مناطق مسكونى در نواحى جنگلى ، كه اين امر ناشى از رشد روزافزون جمعيت است .
- توسعه راههاى روستايى ، انتقال خطوط نيرو،...
- استخراج غير علمى چوب از جنگلها.
- عدم غرس نهال كافى متناسب با قطع درختان كهن .
- نـبـود كـارخـانـه هـاى چـوب اسـتـانـدارد بـه تـعـداد كـافـى ، جـهـت اسـتـفـاده بـهـيـنـه از چـوب جـنـگـلى و بـه حداقل رساندن ميزان ضايعات آنها.
 

راه كارهاى جلوگيرى از تخريب جنگلها در ايران
هـر چـنـده عـوامـل تـخـريـب و راه حـلهـاى احـيـاى جـنگلها، براى كارشناسان و مسئولان امر روشن است ولى بهترين شيوه ها براى ايجاد و احياى جنگلهاى و جلوگيرى از تخريب آنها، به شرح زير مى باشد:
- تجديد نظر در ساختار تشكيلاتى سازمان جنگلها و مراتع كشور.
- استخدام و آموزش نيروهاى متعهد و متخصص به تعداد كافى براى همكارى در دانشكده هاى منابع طبيعى ،
- آموزش روشهاى حفظ و ايجاد پوششهاى گياهى به مردم .
- به كارگيرى شيوه هاى كار آمد و پيشرفته به جاى روشهى سنتى .
- ايجاد زمينه مناسب براى سرمايه گذارى بخشهاى خصوصى و دولتى در جهت حفظ و توسعه منابع طبيعى و ايجاد هماهنگى ميان دوبخش .
- رفع مشكلات و نارساييها در زمينه هاى فنى ، اجتماعى ، اقتصادى و فرهنگى ، به منظور ايجاد امكانات لازم براى استفاده مطلوب از منابع طبيعى .
- ايجاد نظامى جامع و صحيح براى بهره بردارى بهينه از منابع طبيعى .
- تشويق مردم به امر درختكارى از طريق اعطاى بخشودگيهاى مالياتى ،...
- حفاظت از جنگلها، جلوگيرى از قاچاق چوب و برخورد قاطع با آنان .
- تـسـريـع در لوله كـشـى گـاز روسـتـاهـا و شـهرهاى مجاور جنگلهاى ، مراتع و حاشيه كويرها، به منظور جلوگيرى از استفاده بى رويه از چوب و بوته .
- جلوگيرى از بروز آتش سوزى و اطفاى سريع آن در جنگلها.
- تكثير گونه هاى مرغوب درختان و مبارزه با آفات درختان .
- كنترل چراى دامها در جنگلها از طريق كمك به تاءمين نيازمنديهاى اوليه دامداران (نظير تاءمين علوفه ) و تشويق آنها به دامدارى ساكن و كشت علوفه .
- جـلب مـشـاركـت هـر چـه بـيـشتر جنگل نشينان و دامداران در امر توسعه و احياى جنگلها و مراتع و همچنين ، بهره بردارى اصولى از اين منابع طبيعى در قالب تعاونيها و طرحهاى مشاركت مردمى .
- ايجاد جنگل از طريق كاشت گونه اى داراى رشد سريع نظير، "صنوبر"، "اكاليپتوس "، و درختان داراى برگهاى سوزنى .
- بها دادن هر چه بيشتر به امر پژوهشهاى علمى در زمينه منابع طبيعى .
- تشويقى كشاورزان به ايجاد بادشكنهاى درختى در اطراف مزارع .
- اصلاح روشهاى بهره بردارى از چوب ، به منظور دستيابى به ارزش افزوده فرآورده هاى چوبى .
- تخليه سريع چوبهاى افتاده در جنگلها براى جلوگيرى از پوسيدگى و آفت زدگى درختان جنگلى .
- جلوگيرى از تبديل مراتع به ديمزارهاى كم بازده .
- استفاده بهينه از آب در مناطق خشك و كم باران .
- هـم آهـنـگـى و همكارى تنگاتنگ وزارت نيرو، اداره آبيارى و سازمان جنگلها و مراتع جمهورى اسلامى ايران در زمينه بهره بردارى اصولى از آبهاى كشور.
- ايجاد كمربند سبز پيرامون كويرها با هدف پيشگيرى از گسترش ‍ بيابانها.