روز بهورز

در اواخر سالهاى دهه 1970 ميلادى ، كه چند دهه از عمر فعاليتهاى سازمان بهداشت جهانى مى گذشت ، گزارشهاى رسمى حكايت از آن داشت كه : وضعيت بهداشتى صدها ميليون نفر از مردم جهان غير قابل قبول است ، بيش از نيمى از مردم دنيا به مراقبتهاى كافى دسترسى ندارند، و بين كشورهاى توسعه يافته و در حال توسعه جهان تفاوتها حيرت انگيز است .
در ماه مه 1977 در پايان سى امين اجلاس بهداشت كه در آلماآتاى اتحاد شوروى سابق با شركت 134 كشور جهان تشكيل شده بود اعلام گرديد:
مهمترين هدف اجتماعى دولتها و سازمان جهانى بهداشت در دهه هاى آينده بايد آن باشد كه همه مردم جهان تا سال 2001 م . به سطحى از سلامت دست يابند كه زندگى آنان را از نظر اقتصادى و اجتماعى ثمربخش ‍ و مفيد سازد.
اين بيانيه كه بعدها به بهداشت براى همه تا سال 2000 م . شهرت يافت به عنوان يك هدف ، نيازمند وسيله بود.
در سپتامبر 1987، كنفرانس جهانى آلماآتا مراقبتهاى اوليه بهداشتى (PHC)را به عنوان وسيله و ابزار رسيدن به هدف مزبور، معرفى كرد و بعدها در سال 1980 م . در مجمع عمومى سازمان ملل متحد قطعنامه اى به تصويب رسيد كه بر مراقبتهاى اوليه بهداشتى به عنوان محور توسعه ملى تاءكيد شده بود.
 

اجراى مراقبتهاى اوليه بهداشتى عبارتند از:
1 - آموزش همگانى جامعه درباره مسائل عمده بهداشتى .
2 - بهبود غذا و تغذيه صحيح .
3 - تاءمين آب سالم و كافى و بهسازيهاى اصلى محيط.
4 - مراقبتهاى بهداشتى مادران و كودكان و تنظيم خانواده .
5 - ايمن سازى عليه بيماريهاى عمده عفونى .
6 - پيشگيرى از بيماريهاى شايع بومى .
7 - درمان مناسب بيماريها و حوادث .
8 - پيش بينى و تدارك داروهاى اساسى .
 

تاريخچه تشكيل بهورزى :
وزارت بهداشت در سال 1363، در كشاكش دشواريهاى عظيم جنگ تحميلى و به هنگامى كه فوريتهاى هر روزه و غير قابل پيش بينى ، راه برتر برنامه ريزى مدرن و گام به گام را مى بست ، با اتكا به نتايج تجربه هاى پيشين از اجراى طرحهايى مثل تربيت بهدار، سپاه بهداشت ، بهدار روستا و... در استفاده از نيروهاى غيرپزشك در ارائه خدمات بهداشتى درمانى از طريق يك نظام منسجم ، و براى آگاهى يافتن از دشواريهاى پيشرو و ترسيم خطوط اصلى راه آينده به تحقيقى گسترده روى ده درصد از جمعيت روستايى و شهرى كشور دست زد.
تحقيق ، حكايت از آن داشت كه بيش از چهل درصد از مرگهاى كشور در پنج سال اول حيات كودكان اتفاق مى افتد. از كل مرگهايى كه در پنج سال اول زندگى كودكان پيش مى آيد حدود هشتاد درصد آن مربوط به دوازده ماه اول حيات آنان است .
چنين تراكمى از بيمارى و مرگ در سالهاى آغازين زندگى كودكان امروز، كه سرمايه هاى فردا هستند مى توانست رقت انگيز و تكان دهنده باشد، اما فاجعه بارتر از آن ، اين بود كه تحقيق نشان مى داد حدود يك ششم از اين مرگها از شش بيمارى عفونى ديفترى ، كزاز، سياه سرفه ، سل ، فلج اطفال و سرخك كه واكسنهاى مؤ ثر و معتبر دارند پديد مى آيد، يك ششم ديگر كودكان با بيمارى هاى عفونى ديگرى كه واكسن نداشته اما در موارد بسيارى قابل پيشگيرى يا مهار شدن مى باشند از دست مى روند، و سرانجام نيز بيش ‍ از يك پنجم ديگر، قربانى بيمارى هاى اسهالى مى شوند.
به بيان ديگر، تحقيق گسترده سال 1363 به روشنى نشان مى داد كه در واقع هر سال بيش از نيمى از كودكان ايرانى قربانى حوادث و بيماريهاى ساده اى هستند كه مبارزه با آنها ساده و عمدتا محتاج شناخت راه اصولى ، آموزش ‍ خانواده ها و تربيت نيروهاى ساده اى است كه قادر به ارتباط نزديك با اكثر مردم و آموزش آنان باشند و اين سرآغاز تلاش در مسير راه اندازى شبكه هاى بهداشتى درمانى و در نخستين گام گسترش واحدهايى به نام خانه بهداشت در پهنه روستاهاى كشور و تربيت نيروهاى اصيل و برجسته روستايى به نام بهورز شد.
تعداد بهورزان در آغاز برنامه اول توسعه حدود هشت هزار نفر بود و در پايان سال 1372 به حدود 22 هزار نفر رسيد و در برنامه دوم توسعه تعداد آنان به 34 هزار نفر خواهد رسيد.
يكى از دلايل توفيق بهورزان ، روش ويژه اى است كه براى انتخاب و آموزش ‍ آنان به كار گرفته مى شود. بدين عبارت كه عموما اين بهورزان از ميان دختران و پسران جوان بومى روستاها انتخاب و توسط مربيان خاص تربيت مى شوند.
 

آموزش بهورزى :
آموزش بهورزى ، به اعتبار ويژگيهاى خاص خود آموزشى است دشوار و توان فرسا و مربيان دلسوز، در فراهم آوردن دستاوردهايى كه بهورزان مصدر آن بوده اند نقشى بسزا داشته اند.
خدماتى مثل كاستن از ميزان بيماريهاى زنان و كودكان روستايى - يعنى دو قشرى كه سخت آسيب پذير و در معرض خطرند - كاهش قابل ملاحظه مرگ و مير در ميان زنان و كودكان ، بالا بردن سطح آگاهى و دانش مردم در برخورد منطقى با بيماريها و پايه ريزى ادراكى بهنجار از بهداشت و سلامت در ميان جامعه .
بهورزان در ارتباط صميمى با مادران روستايى كشور و با بهره گيرى از اثرات غير قابل انكار فعاليت ، بخشهاى ديگر توسعه ، توانسته اند ميزان مرگ و مير مادران به علت عوارض حاملگى و زايمان را از 140 درصد هزار تولد زنده در سال 1363 به 54 درصد هزار تولد زنده در سال 1370 تقليل دهند و اين به معناى جلوگيرى از مرگ 1720 مادر در سال است .
 

وظايف بهورزان :
1 - واكسيناسيون كودكان :
اگر بشر در گذشته براى پيشگيرى از بيماريها، سلاح مؤ ثرى در اختيار نداشت امروز با شناخت عوامل بيماريها راههاى كنترل و پيشگيرى از آن را يافته است ؛ از جمله اين راهها، حداقل در مورد تعدادى از بيماريها، واكسيناسيون به موقع و تكرار آن در زمانهاى مشخص است : لذا واكسيناسيون اطفال با توجه به نقشى كه در حفظ جان آنها و پيشگيرى از مرگهاى بى مورد دارد، يك ضرورت مسلم است . امر مهم واكسيناسيون در روستاها بر عهده بهورزان مى باشد.
در حال حاضر واكسن بيمارى سل (ب ث ژ)، فلج اطفال ، سرخك ، ديفترى ، كزاز، سياه سرفه و واكسن هپاتيت ب در برنامه واكسيناسيون عمومى كودكان جمهورى اسلامى ايران قرار دارد و اين امر به طور رايگان توسط خانه هاى بهداشت انجام مى گيرد.
2 - آموزش مادران :
آموزش مادران قبل از وقوع حاملگى و بعد از آن جزء وظايف بهورزان در روستاها مى باشد؛ اين وظايف عبارتند از:
1) تغذيه دوران باردارى : تغذيه مناسب دوران باردارى در سلامت جنين و رشد طبيعى او نقش مهمى دارد.
غذاى مناسب هميشه غذاى پر هزينه نيست بلكه با بالا بردن آگاهيهاى عمومى و استفاده از دستور العملهاى ساده مى توان روشهايى را براى بهبود تغذيه به كار بست تا سلامت مادر و كودك در اين دوره به مخاطره نيفتد.
2) تغذيه دوران شيردهى : مناسب ترين غذا براى هر كودك شير مادر خود اوست .
از حضرت رسول اكرم صلى الله عليه واله نقل شده كه فرمودند:
ليس للصبى لبن خير من لبن امه
براى كودك هيچ شيرى بهتر از شير مادر نيست .
اميرالمؤ منين على - عليه السلام - نيز فرموده اند:
ما من لبن رضع به الصبى اعظم بركة عليه من لبن امه
دانش روز به خوبى به اهميت شير مادر در تامين سلامت و كاهش مرگ و مير كودكان و افزايش مقاومت طفل در برابر عوامل بيمارى پى برده و به طور شگفت انگيزى در كشورهاى پيشرفته بازگشت به شير مادر به عنوان يك ارزش علمى - عاطفى صورت گرفته است .
تغذيه كودك فقط با شير مادر در چهار تا شش ماه اول زندگى و پس از آن همراه با غذاهاى تكميلى تا 21 ماهگى و ترجيحا تا 2 سال تمام مورد تاكيد اسلام است .
3) آموزش مايع درونى خوراكى : همه ساله ، ميليونها كودك در دنيا به دليل اسهال مى ميرند: در حالى كه با استفاده از ماده اى با نام (s.r.o) او، آر، اس  مى توان از مرگ ميليونها كودك كه در اثر اسهال رخ مى دهد جلوگيرى كرد. مصرف اين مايع حيات بخش را بايد بلافاصله بعد از شروع اسهال آغاز كرد و اين ماده به راحتى توسط بهورزان و بهداشتكاران در اختيار مادران روستايى و شهرى قرار مى گيرد.
4) فاصله گذارى بين حاملگيها: اين امر نيز مهم مى باشد كه تعداد حاملگيها و فاصله زمانى آنها رعايت شود و با آموزش مادران مى توان خطرات اين امر را يادآور شد. هر چه فاصله ، بين بارداريها كوتاه باشد، هم سلامت مادر، و هم سلامت كودك هر دو به خطر مى افتد