شرح عملیات

تاریخ وقوع: عمليات بيت المقدس «آزاد سازى خرمشهر» (1361 ش)

بلافاصله پس از عمليات فتح المبين در 10 / 1 / 1361 جلسه مشترك فرماندهان ارتش و سپاه تشكيل ، و به كليه يكانها ابلاغ شد كه طى دو هفته آينده بازسازى يكانها و طرح ريزى عمليات آتى را در انجام داده و نتيجه را اعلام كنند.

متعاقب دركى كه از ضرورت تعجيل در عمليات وجود داشت ، تلاش براى آمادگى ، شتاب چشمگيرى به خود گرفت ، زيرا تاءخير در عمليات با توجه به فرارسيدن فصل گرما در منطقه جنوب و هوشيارى دشمن نسبت به آغاز آن مى توانست در انجام ماءموريت نيروها و رسيدن به اهداف مورد نظر لطمات جبران ناپذيرى به بار آورد. از سوى ديگر نيروهاى دشمن در پى ضربات ناشى از عمليات فتح المبين دچار بحران و آشفتگى روانى شده بودند. از اين رو انجام هر چه سريعتر عمليات در آن شرايط ضريب موفقيت را افزايش مى داد.
سرانجام پس از بحث و بررسيهاى فراوان ، از سوى قرارگاه مركزى كربلا ماءموريت عمليات به شرح زير اعلام شد:
نيروهاى مسلح جمهورى اسلامى ايران ، متشكل از نيروهاى زمينى ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامى ماءموريت دارند كه در ساعت (س ) روز (ر) در منطقه عمومى جنوب رودخانه كرخه در غرب رودخانه كارون تك نموده و ضمن انهدام نيروهاى موجود دشمن و آزادسازى خرمشهر و هويزه خط مرز بين المللى را تاءمين كنند و از حمله مجدد احتمالى به كشور اسلامى جلوگيرى نمايند.
براى عمليات دو راه كار پيشنهاد شده بود. نخستين راه كار تهاجم به دشمن با اتكاء به جاده اهواز - خرمشهر و با استفاده از شبكه هاى جاده اى منطقه بود و ديگرى تهاجم به دشمن با عبور از رودخانه كارون . سرانجام با توجه به ماءموريت و وضعيت دشمن ، استعداد نيروى خودى و وضعيت دشمن ، راه كار دوم كه عبور از رودخانه كارون و تاءمين سرپل و استقرار نيروى كافى در غرب رودخانه و ادمه بى درنگ عمليات انتخاب شد.
بر مبناى راه كار، مانور نيروها در طرح عمليات بيت المقدس به شرح زير تعيين شده :
فرماندهان عمليات كربلا در جنوب با قرارگاههاى قدس و نصر و فتح تك نموده ، دشمن را در منطقه عمومى اهواز، غرب كارون منهدم ، خرمشهر و خط مرز را تاءمين و آفند خود را به منظور تاءمين خطوط مرزى تا رسيدن به ساحل شرقى شط العرب ادامه داده و سپس در منطقه پدافند مى نمايد. اين عمليات در 4 مرحله مى بايد به مورد اجرا گذاشته مى شد.
يكانهاى ارتش و سپاه با بهره گيرى از تجربيات موفق عمليات ثامن الائمه ، طريق القدس ، فتح المبين ، دوشادوش يكديگر در عمليات بيت المقدس شركت كردند. ادغام اين نيروها سبب افزايش توان رزمى آنها شد و توانستند حماسه پيروزى بر دشمن و آزادى خرمشهر را به وجود آورند.
195 گردان متشكل از يكانهاى ارتش و سپاه و نيروهاى بسيج مردمى ، در سه قرارگاه مشترك سازماندهى و هر يك از آنها داراى فرماندهى مشترك شدند.
در اين عمليات همچون گذشته ، كميت مبناب تصميم گيريها و متوقف كننده اقدامات نبود و رزمندگان اسلام و فرماندهان آنان با اتكا بر قدرت لايزال الهى و روحيه شهادت طلبى و با يقين به امدادهاى الهى ، كار جنگ و دفاع از سامان دادند.
نيروهاى متجاوز عراقى در اين منطقه ، در كنترل عملياتى سپاه 3 عراق به فرماندهى سرلشكر ستاد صلاح الدين القاضى قرار داشت و شامل لشكرهاى 6،9، 3 زرهى ، 5 مكانيزه ، 11، 15 پياده و تعدادى تيپهاى زرهى ، مكانيزه و پياده مستقل يا ماءمور از لشكرهاى ديگر و يكانهاى از ارتش خلقى (جيش الشعبى ) بود.
فرماندهى ارتش عراق بعد از نبردهاى طريق القدس و فتح المبين دريافته بود كه عمليات گسترده بعدى نيروهاى ايرانى در منطقه اهواز - خرمشهر خواهد بود و فعاليتها و نقل انتقالات و تمركز نيروها در شرق كارون و شمال كرخه كور براى دشمن نشانه هاى گويايى به شمار مى رفت .از اين رو همزمان با افزايش فعاليتهاى يكانهاى خودى ، اقدامات دشمن نيز در اين منطقه شدت يافت .
سرانجام عمليات بيت المقدس در 30 دقيقه روز 10 ارديبهشت 1361 با قرائت رمز عمليات بسم الله الرحمن الرحيم . بسم الله القاصم الجبارين ، يا على ابن ابيطالب از سوى فرماندهى قرارگاه كربلا، آغاز شد. شهيد آيت الله صدوقى و آيت الله مشكينى نيز كه در كنار فرماندهان سپاه و ارتش در قرارگاه كربلا حضور داشتند، هر يك به طور جداگانه اى ، پيامهايى را به وسيله بى سيم خطاب به رزمندگان اسلام قرائت كردند.
عمليات بيت المقدس را به چهار دوره زمانى به شرح زير مى توان تقسيم كرد:
مرحل اول از روز 9تا 16 ارديبهشت :
در اين مرحله رزمندگان اسلام ضمن تصرف و تحكيم سرپل ، تلاش كردند تا نيروهاى عراقى را در جبهه كرخه كور و فكه درگير نگه دارند. دشمن با شروع مرحله اول عمليات اقدام به اعزام نيرو به منطقه و تقويت نيروهايش ‍ در شلمچه و خط مرزى كرد و ابتدا تلاش نمود كه با انجام يك تك ، منطقه سرپل را بازپس گيرد و يا حداقل سازماندهى نيروهاى خودى را بر هم بزند. و مانع از تثبيت منطقه سرپل وانجام مرحله دوم عمليات شود.
مرحله دوم از 17 ارديبهشت تا 21 ارديبهشت :
تاكتيك رزمندگان اسلام در عبور از رودخانه ، دشمن را كاملا غافلگير كرد، به گونه اى كه دشمن آشفتگى و از نظر روحى در شرايط بحرانى قرار گرفت .
و رزمندگان اسلام به پيشروى خود از سرپل ادامه ، و با موفقيت قسمتى از خط مرز را تاءمين كردند و نيروهاى دشمن را منهدم ساختند.
نيروهاى عراقى از جبهه كرخه كور عقب نشينى كردند و قرارگاه نصر تلاش ‍ كرد تا خرمشهر را احاطه كند. در شرايط بوجود آمده دشمن دچار سردگمى ، و از سه طرف احساس خطر مى كرد. بدين ترتيب كه عقبه لشكرهاى 5 و 6 در معرض تهديد جدى قرار داشت ، عقبه كليه نيروهايى كه در خرمشهر استقرار داشتند، تهديد مى شد، همچنين در شرايطى كه هيچ گونه مواضع دفاعى مستحكمى براى حفظ شهر بصره وجود نداشت ، اين شهر در برابر رزمندگان اسلام قرار گرفته بود. از اين رو فرماندهى دشمن دچار ترديد شده بود كه براى حفظ مناطق اشغالى و خرمشهر تلاش كند يا براى حفظ بصره .
مرحله سوم عمليات در 22 تا 31 ارديبهشت :
پس از مرحله دوم عمليات ، برترى رزمندگان اسلام نسبت به دشمن قطعى شد و ابتكار عمل به طور كامل در اختيار رزمندگان اسلام قرار گرفت . از اين پس تصميم گيرى در جبهه خودى به آسانى و در جبهه دشمن با سخنى و سردرگمى صورت مى گرفت . نيروهاى اسلام پيشروى مى كردند، و دشمن مردد و مرتب در حال عقب نشينى و فرار بود.
با پيدايش شرايط جديد و آگاهى از اضمحلال دشمن ، فرماندهان در قرارگاه مركزى كربلا تشكيل جلسه دادند تا علاوه بر تجزيه و تحليل و بررسى علل عقب نشينى دشمن و شرايط جديد، نسبت به ادامه عمليات نيز تدابير لازم اتخاذ شود. سرانجام تصميم به انجام مرحل سوم عمليات گرفتند.
در اين مرحله علاوه بر خستگى نيروها، با تعجيل در عمليات شناسايى هاى لازم انجام نشده بود ولى دو نتيجه مهم در پى داشت :
1 - انهدام دشمن : در محورهاى مختلف ، نيروهاى دشمن در اثر تهاجم پى درپى رزمندگان اسلام دچار ضعف شديد روحى و جسمى شده و قادر به مقاومت نبوده و منهدم شدند.
2 - واكنش دشمن : در طى مرحله سوم عمليات ، دشمن در تاريخ 24 / 2 / 1361 به پاسگاههاى شهابى كه شب قبل به دست نيروهاى خودى فتح شده بود، حمله كرد. به نظر مى رسيد كه دشمن قصد دارد، مانع تحكيم مواضع رزمندگان در منطقه شمالى و گسترش آنها به سمت جنوب بشود، بلافاصله در شب بعد رزمندگان اسلام طى حمليه اى به دشمن ، مجددا پاسگاه مزبور را به تصرف خود درآوردند.
مرحله چهارم عمليات از 1 تا 4 خرداد 1361:
سرانجام در ساعت 30، 22 اول خرداد 1361 تلاش رزمندگان اسلام براى آزاد سازى خرمشهر با رمز بسم الله القاصم الجبارين يامحمدبن عبدالله صلى الله عليه و آله آغاز شد. در برابر تك سريع غافلگيرانه رزمندگان اسلام نيروهاى عراقى دچار وحشت و سرگردانى شديد شدند و نتوانستند واكنش مهمى از خود نشان دهند و ارتباط يكانهاى دشمن با يكديگر قطع شد.و فرار افسران و درجه داران و سربازان عراقى از منطقه خرمشهر گوياى از هم پاشيدگى سازمان يكانهاى دشمن در خرمشهر بود.
در روز دوم خرداد نتيجه پيكار درخشان بود و قرار گاه كربلا به هدف خود كه احاطه كامل خرمشهر بود، رسيد. تعداد اسراى عراقى در اين روز از 2830 نفر تجاوز كرد و يكانهاى از دشمن كه در منطقه بين نهر عرايض و شلمچه مستقر بودند، به ميزان زياد منهدم شدند.
على رغم حضور گسترده هواپيماهاى عراقى در آسمان منطقه ، عقابان تيزپرواز نيروى هوايى ارتش در پشتيبانى از يكانهاى رزمنده ، در صحنه عمليات بيت المقدس حضورى فعال داشتند و با بمباران پل شناور عراقيها بر روى شط العرب و مناطق تجمع آنان در آن سوى رودخانه ، نقش ‍ ارزنده اى در آزادسازى خرمشهر ايفا كردند.
در اواخر روز 2 خرداد كربلا پس از بررسى آخرين وضعيت احاطه كامل خرمشهر، تصميم گرفت تا رزمندگان اسلام با ورود به شهر، آن را از لوث وجود نيروهاى عراقى پاك گردانند. سرانجام در ساعت 3 بامداد 3 خرداد واحدهايى از رزمندگان ايران به آن سوى رودخانه وارد شدند.
از طرف ديگر جمعى از نيروهاى عراقى مستقر در خرمشهر با استفاده از تاريكى شب و قايق اقدام به فرار كردند كه تعدادى از اين قايقها توسط تكاوران نيروى دريايى هدف قرار گرفتند و سرنشينان آنها غرق شدند.
نيروهاى عراقى از ساعت سه و پنچاه دقيقه بامداد تا يك و نيم بعد از ظهر روز سوم خرداد از سمت شلمچه 3 بار اقدام به پاتك كردند و تلاش نمودند تا از طريق جاده شلمچه - خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشكنند، اما هر بار با پايدارى و مقاومت دلاورانه رزمندگان ايرانى مواجه شدند و با ديدن خساراتى عقب نشينى كردند.
در ساعت 11 صبح روز 3 خرداد در حالى كه درگيرى شديدى بين قواى ايران و نيروهاى عراق در شمال نهر خين جريان داشت و دشمن درصدد بود تا هر طور شده حلقه محاصره خرمشهر را بشكند، رزمندگان ايرانى از جناح غرب و خيابان كشتارگاه وارد شهر شدند. دشمن در ناحيه گمرگ خرمشهر در كنار اروند اندكى مقاومت كرد كه آن هم بسرعت در هم شكسته شد.
سرانجام در ساعت 12 قواى ايران از سمت شمال و مشرق نيز وارد شهر شدند و نيروهاى متجاوز بعثى كه 24 ساعت در محاصره كامل قرار داشتند راهى جز اسارت يا فرار و ياكشته شدن نداشتند بدين جهت واحدهاى عراقى گروه گروه به اسارت رزمندگان اسلام در آمدند.
در ساعت 2 بعد از ظهر، خرمشهر به طور كامل آزاد شد و پرچم پر افتخار جمهورى اسلامى ايران برفراز مسجد جامع و پل تخريب شده خرمشهر به اهتزاز در آمد. بدين اين شهر مقاوم كه پس از 35 روز پايدارى و مقاومت در 4 ابان 1359 به اشغال دشمن در آمد بود و پس از 578 روز (19 ماه ) اسارت ، بار ديگر به آغوش گرم ميهن اسلامى باز گشت و پيگره باك آن از لوث وجود متجاوزان تطهير گرديد .
رزمندگان اسلام در اولين اقدام خود پس از آزاد سازى شهر، نماز شكر را در مسجد جامع خرمشهر اقامه كردند. خبر آزاد سازى خرمشهر بسرعت در همه جا طنين افكند و ملت مسلمان ايران اسلامى را كه مدتها در آرزوى شنيدن چنين خبر مسرت بخشى بوده غرق در شادى و سرور كرد. مردم به خيابانها ريختند و با پخش شيرينى به جشن و شادى پراختند. در پايان آن روز امت شهيد پرور ايران با حضور در مساجد نماز شكر به جاى آورد و با فرا رسيدن شب به يمن پيروزى حق بر باطل بر پشت بامها نداى الله اكبر سر دادند

نتايج نظامى به دست آمده از عمليات بيت المقدس
- آزاد سازى 5400 كيلومترى مربع از خاك كشور اسلامى ، از جمله خرمشهر و تاءمين 180 كيلومترى خط مرزى .
- 19 هزار اسير و 16 هزار كشته از دشمن .
- خسارات و ضايعات وارده به دشمن انهدام ، 60 روند هواپيما، 3 فروند هلى كوپتر 418 دستگاه تانك و نفربر، 30 قبضه توپ ، 49 دستگاه خودرو.
- غنايم به دست آمده از دشمن : يك فروند هلى كوپتر، 105 دستگاه تانك و نفربر و 56 دستگاه خودرو.
- يكانهاى زير در خرمشهر منهدم شدند:
تيپ 20 ماءموريت ويژه ، تيپ 9گارد مرزى ، تيپهاى 22، 44، 55، 60، 238 و 113 پياده .
همچنين تعداد زيادى از نيروهاى تيپها و لشكرهاى زير كشته و يا اسير شدند:
تيپهاى 420، 416، 28، پياده ، تيپ 104 گارد مرزى ، تيپ 31 نيروى مخصوص ، تيپ 10 زرهى ، لشكر 5 مكانيزه ، لشكر 3 زرهى ، لشكر 6 زرهى ، لشكر 11 پياده ، لشكر 7 پياده .

اهميت فتح خرمشهر
فتح خرمشهر از دو جهت حائز اهميت خاص بود:
جهت اول اينكه : با اين پيروزى بزرگ ، جنگ وارد مرحله نوينى شد و قواى اسلام با تهاجمات كوبنده خود مرحله به مرحله پيروزيهاى تازه اى را به ملت مسلمان ايران و همه ملتهاى مسلمانى كه عاشق و شيفته انقلاب اسلامى هستند و چشم اميد به اين نهضت دوخته اند، هديه كرد.
بابى جديد بر روى سلحشوران ايران گشوده شد تا با حملات برق آسا و دلاورانه آنها دشمن زبون ديوانه وار به استفاده از سلاح هاى شيميايى مجبور شد.
دشمن مى دانست كه اين مرحله از جنگ با اسرائيل پيشين ، تفاوتى فاحش ‍ دارد و يورشهاى سهمگين و بى باكانه لشكريان اسلام را هيچ گونه پاسخگو نيست .
اين درماندگى و بيچارگى باعث شد، تا دشمن به سلاحهاى شيميايى پناه ببرد اما زمان كوتاهى نگذشت كه اين سلاح نيز كهنه شد و راهى براى نجات رهايى خصم از دام مرگ و ذلت گشوده نشد.
جهت دوم اينكه : اين فتح عظيم باعث شد آمريكاى جهانخوار و ساير قدرتهاى استعمارى حساب كار خود را بكنند و از موضع تهاجم و حمله ، به موضع دفاع بيفتند؛ آنان پيش از اين مى پنداشتند كه عراق خواهد توانست پس از پيروزى بر ايران جايگزين رژيم دست نشانده سابق و ژاندارم اصلى منطقه كه در اثر انقلاب اسلامى از ميان رفته بود، گردد تا حافظ و نگهبان منافع آنان در منطقه شود؛ ليكن پس از فتح خرمشهر، نه تنها انديشه تصرف در ايران غير ممكن شد، بلكه هول و وحشت سقوط رژيم دست نشانده صدام هم سراپاى وجود ناپاكشان را فرا گرفت و آنها را وادار كرد كه كوشش ‍ و تلاش بكنند تا شايد صدام را از سقوط نجات دهند.

پيام حضرت امام خمينى ره
به مناسبت عمليات بيت المقدس و فتح خرمشهر
بسم الله الرحمن الرحيم
با تشكر از تلگرافاتى كه در فتح خرمشهر به اين جانب رسيده است ، سپاس ‍ بى حد بر خداوند قادر كه كشور اسلامى و رزمندگان متعهد و فداكار آن را مورد عنايت و حمايت خويش قرار داد و نصر بزرگ خود را نصيب ما فرمود؛ و اين جانب با يقين به آن ماالنصر الا من عند الله از فرزندان اسلام و قواى سلحشور مسلح كه دست قدرت حق از آستين آنان بيرون آمد و كشور بقية الله الاعظم اروحنالمقدمه الفدا را از جنگ گرگان آدمخوار كه آلتهايى در دست ابرقدرتان خصوصا آمريكاى جهانخوارند، بيرون آورد و نداى الله اكبر را در خرمشهر عزيز طنين انداز كرد و پرچم پرافتخار لااله الا الله را بر فراز آن شهر خرم كه با دست پليد جنايتكاران غرب به خون كشيده شده و خونين شهر نام گرفت ، - به اهتزاز درآورد - تشكر مى كنم و آنان فوق تشكر امثال من هستند.
آنان به يقين مورد تقدير ناجى بشيريت و برپاكننده عدل الهى در سراسر گيتى روحى لتراب مقدمه الفداء مى باشند. آنان به آرم ما رميت اذ رميت و لكن الله رمى مفتخرند. مبارك باد و هزاران بار مبارك باد بر شما عزيزان و نورچشمان اسلام اين فتح و نصر عظيم كه با توفيق عظيم كه با توفيق الهى و ضايعات كم و غنائم بى پايان و هزاران اسير گمراه و مقتولين و آسيب ديدگان بدبخت كه با فريب و فشار صدام تكرينى اين ابر جنايتكار دهر به تباهى كشيده شدند، سرافرازانه براى اسلام و ميهن عزيز افتخار ابدى هديه آورديد و مبارك باد بر فرماندهان قدرتمند كه فرماندهان چنين فداكارانى هستند كه ستاره درخشنده پيروزيهاى آنان بر تارك تاريخ تا نفخ صور نورافشانى خواهد كرد و مبارك باد بر فرماندهان قدرتمند كه فرماندهان چنين فداكارانى هستند كه ستاره درخشنده پيروزيهاى آنان بر تارك تاريخ تا نفخ صور نورافشانى خواهد كرد و مبارك باد بر ملت عظيم الشاءن ايران ، اين چنين فرزندان سلحشور جان بركفى كه نام آنان و كشورشان را جاويدان كردند و مبارك باد بر اسلام بزرگ اين متابعانى كه در دو جبهه جنگ با دشمنان باطنى و دشمنى ظاهرى پيروزمندانه و سرافراز امتحان خويش را دادند و براى اسلام سرافرازى آفريدند و هان اى فرزندان قرآن كريم و نيروى ارتشى ، سپاهى ، بسيجى ، ژاندارمرى شهر بانى و كميته ها و عشاير و نيروهاى مردمى داوطلب و ملت عزيز، هشيار باشيد كه پيروزى هرچند عظيم و حيرت انگيز است ، شما را از ياد خداوند كه نصر و فتح در دست اوست غافل نكند و غرور شما را به خود جلب نكند كه اين آفتى بزرگ و دامى خطر ناك است كه با وسوسه شيطان به سراغ آدم مى آيد و براى اولاد تباهى مى آورد و من با آنكه به همه شما اطمينان تعهد به اسلام دارم ، از تذكرى كه براى مؤ منان نفع دار بايد غفلت نكنم ، چنانچه از نصيحت مظلوم ، دولت و ملت پيروزمند ما از موضع قدرت سخن مى گويند و من به پيروى از آنان به شما اطمينان مى دهم كه اگر از اطاعت بى چون و چرا آمريكا و بستگان آن دست برداريد و با ما به حكم اسلام و قرآن كريم رفتار كنيد، از ما جز خير و پشتيبانى نخواهيد ديد و شما بدانيد آن قدر كه ابرقدرتهاى كوچك و حكومتهااى ضعيف هستيد، پشتيبانى نمى كنند و شما عاقبت اين جنايتكار و همقطار جنايتكارش شاه مخلوع را به عيان ديده ايد. قدرتهاى بزرگ پيش از آنكه از شما استفاده نمايند، از شما طرفدارى نمى كنند و شماها را براى منافع خويش به هلاكت مى كشند و من نصيحت برادرانه به شما مى كنم كه كارى نكنيد كه قرآن كريم براى برخورد با شما تكليف نمايد و ما به حكم خدا با شما رفتار كنيم ، و يقين بدانيد كه امثال حسنى مبارك مصرى و حسين اردنى و ديگر هم جنايتكاران آنان براى شما نفعى ندارند و دين و دنياى شما را تباه مى كنند و اگر به نشستهاى خود بخواهيد طرح كمپ ديويد يا فهد را كه مرده اند، زنده كنيد - كه ما خطر بزرگ براى كشورهاى اسلامى خصوصا حرمين شريفين مى دانيم - اسلام به ما اجازه سكوت نمى دهد و اين جانب در پيشگاه مقدس خداوند تكليف الهى خود را اداء نمودم ، اكنون دست تضرع و دعا به سوى خالق يكتا بلند كرده و به قواى مسلح اسلام و فداكاران قرآن كريم و ميهن عزيز ايران دعا مى كنم و سلامت و سعادت و پيروزى آنان را خواستار هستم . سلام و درود بى پايان برفرماندهان قواى مسلح و بر رزمنداگان فداكار و بر ملت ايران عزيز و سرشار از شاديها.

والسلام على عباد الله الصالحين
روح الله الموسوى الخمينى
سوم خرداد 1361