توضیحات

5 ژوئن 1976
خداوند تبارك و تعالى براى استقرار و ادامه حيات نشر و همه جانوران و گياهان ، محيط مادى مناسبى را فراهم نموده است . محيط مادى و يا محيط زيست ، مجموعه اى متشكل از هوا، آب و ذرات معلق مانند: دوده ، غبار و خاك است . يا به زبان علمى ، محيط زيست متشكل از نظامهاى اتمسفر (Atmospher ) (كه هوا و ذرات معلق تشكيل شده )، پدوسفر(Pethospher) (زمين )، بيوسفر (Biospher) (قشر زيست محيطى ) و هيدروسفر (Hidrosphr) (آب ) مى باشد.
مجموعه اين نظامها باضافه نيروى خورشيدى ، فضاى زيست محيطى را آماده مى كنند و بستر حيات را با تمام تنوع كه دارد ميسر مى سازند.
انسان از آغازى كه پا به عرصه طبيعت گذاشته ، با شرايط متنوع طبيعت و محيط زيست خود تطابق داشته است و پيدايش و ادامه حيات همه تمدنهاى جهان در صحنه زيست محيطى بوده است .
امروزه دنياى سياسى ، اقتصادى ، فرهنگى و اجتماعى و بسيارى از علوم و نيازهاى بشرى روابط تنگاتنگى با محيط زيست دارند.
تخريب محيط زيست و اثرات آن
پژوهشگران جهانى بر اساس تحقيقات خود مدعى تخريب و تهديد محيط زيست به دست انسان هستند و همگى ادامه چنين وضعى را دير يا زود موجب پديدار شدن مصيبت مرگبارى براى كره زمين و موجودات آن از جمله انسان مى دانند.
عامل مهم تخريب محيط زيست ، انسانها هستند و در حال حاضر اثر نيروى انسانى بر روى عوامل محيط زيست ، جهانى شده است .
رشد سريع جمعيت و مصرف انرژى فسيلى روند طبيعى را دگرگون كرده و موجب تغييرات شگرفى شده و تركيب مادى عناصر جو را تغيير داده است .
افزايش دما نيز تغييرات و نوسازى شديدى را باعث خواهد شد كه پوشش ‍ گياهى را بشدت دچار دگرگونى خواهد كرد.
استفاده از صنايع تسليحاتى ، گسترش هزاران نوع سموم و ورود آنها به اكوسيستم ، افزايش و توسعه گازهاى خطرناك در جو نظير گاز كربنيك و اكسيد ازت و... و بارش بارانهاى اسيدى - كه ناشى از سوخت نفت چاهها و جنگلهاست - همگى تخريب شرايط زيست محيطى را باعث خواهد شد.
دنياى تكنولوژى ملموس ترين فاجعه را براى محيط زيست به ارمغان آورده است و كشورهاى صنعتى ، مقصر واقعى اين فاجعه هستند. محيط زيست، امروز به عنوان مهمترين محور سياست جهانى قرار گرفته است و همه كشورهاى جهان نگران تخريب محيط زيست هستند.
توسعه اقتصادى يا تخريب محيط زيست :
در مجمع عمومى سازمان ملل متحد، در 22 دسامبر 1989 قطعنامه اى تصويب شد كه تا در اجلاسى هم محيط زيست و هم توسعه مورد بررسى قرار گيرد. هدف مجمع ، توسعه اى پايدار مبنى بر حفظ محيط زيست در سطح جهانى و ملى بود، اما متاءسفانه الگوهاى فعلى توسعه ، عكس هدف مجمع عمومى سازمان ملل مى باشد؛ به اين معنا كه الگوهاى فعلى حاكم بر توسعه در جهان ، در عمل عامل تخريب محيط زيست در جهان هستند.
كشورهاى در حال توسعه ، كشورهاى صنعتى را متهم اصلى برهم زدن توازن زيست محيطى مى دانند و كشورهاى صنعتى ، كشورهاى روبه توسعه را متهم مى كنند كه افزايش جمعيت در اين كشورها باعث شده است كه بيش از ظرفيت زمين از منابع آن بهره بردارى ، و آثار زيانبارى براى زمين ، آب و هوا و محيط زيست فراهم كنند. واقعيت اين است كه كشورهاى صنعتى با هزارها پالايشگاه و صنايع متنوع و گسترده ، سهم بزرگى در توليد گاز دى اكسيد كربن دارند و گازهاى متصاعد شده مضر در جو، نتيجه الگوهاى غلط توسعه صنايع در اين كشورها مى باشند ضمنا توليد دسته اى از مواد شيميايى و مصرف فراوان آن ، كه در نازك شدن لايه اوزن مؤ ثر مى باشد در كشورهاى صنعتى انجام مى گيرد.
اينها كه بر شمرديم همگى عواملى هستند كه محيط زيست را تهديد مى كنند.
بى شك با استفاده از الگوهاى غلط توسعه ، محيط زيست انسانى نيز از بين خواهد رفت .
با توجه به مسائل مربوط به آلودگى محيط زيست در جهان و نياز به برنامه سراسرى جهانى به منظور حفاظت محيط زيست براى نسلهاى آينده بشر و ديگر موجودات جاندار، در 5 ژوئن 1972 برابر با 15 خرداد 1351، كنفرانس بين المللى حفاظت محيط زيست با شركت 1400 نماينده از 113 كشور تحت اين عنوان كه تنها يك زمين وجود دارد با سرپرستى سازمان ملل متحد در شهر استكهلم پايتخت كشور سوئد تشكيل شد. كه مقارن با تاءسيس يونپ بود بعد از سال 1972 سال سالروز تاءسيس اين سازمان يونپ به عنوان روز جهانى محيط زيست مطرح مى باشد.
غرب به علت توسعه بى رويه و استفاده غير اصولى از تكنولوژى متكى بر سيستم اقتصادى و اجتماعى خود با مشكلات عديده اى روبرو مى باشد و سبب شده تا كشورهاى عقب نگه داشته شده ، بيش از پيش دچار فقر و بدبختى شوند كه مسلما قسمتى از آن به علت بهره مند شدن از مزاياى تكنولوژى بوده است .
به علت همين نابسامانى است كه طبق ارقام موجود 020/0 جمعيت دنيا از 80 0/0 منابع خداداد زمين بهره مند مى شوند، حال آنكه 80 0/0 ديگر فقط از 020/0 منابع كمال استفاده را مى برند.

اهداف اصلى كنفرانس محيط زيست در استكلهم :
1 - برنامه ريزى براى احداث و ايجاد مراكز مسكونى با توجه كيفيت محيط زيست .
2 - تاءكيد بر لزوم حفظ منابع طبيعى به منظور بهبود كيفيت محيط زيست .
3 - تعيين و تشخيص و كنترل مواد آلوده كننده محيط، كه داراى ابعاد بين المللى هستند.
4 - بررسى و شناخت مسائل محيط زيست از جنبه هاى فرهنگى ، آموزشى و اجتماعى .
5 - چگونگى توسعه و پيشرفت با در نظر گرفتن اصول حفاظت محيط زيست .
6 - تاءسيس سازمانهاى بين المللى منطقه اى به منظور ايجاد هماهنگى در اجراى پيشنهادهاى كنفرانس .
نتايج كنفرانس
1 - تشكيل سازمان جديد بين المللى براى حفظ محيط زيست .
2 - لزوم حفظ تنوع گونه هاى ژنتيك گياهى و حيوانى .
3 - لزوم توسعه و پيشرفت با در نظر گرفتن شرايط طبيعى ، اجتماعى ، اقتصادى و فرهنگى هر كشور.
4 - محدود كردن ساخت و استفاده از مواد شيميايى پايدار و فلزات سنگين .
5 - جلوگيرى از تخليه مواد آلوده كننده در اقيانوسها، درياها و پخش مواد راديواكتيويته باقيمانده از آزمايشهاى هسته اى ، در محيط زيست .
برنامه محيط زيست ملل متحد
با توجه به نتايج كنفرانس جهانى محيط زيست ، كشورهاى مختلف جهان با آگاهى به اثرات سوء ناشى از فعاليتهاى صنعتى و عمرانى بر محيط زيست و لزوم مشاركت تمام دول در ملحوظ داشتن ضوابط زيست محيطى ، در انجام اين گونه ، امور توافق نمودند، مركزى به نام برنامه محيط زيست ملل متحد تشكيل شود تا ضمن پژوهشها و انجام دوره هاى آموزشى ، راه حلهايى براى رفع بحرانهاى زيست محيطى ارائه نمايد. پيرو اين تصميم برنامه محيط زيست ملل متحد يكسال بعد با تشكيل جلسه در نايرويى پايتخت كشور كنيا فعاليت خود را آغاز كرد و ايران كه در كنفرانس جهانى استكهلم حضور يافته بود، عضويت در اين برنامه را پذيرفت .
برنامه محيط زيست ملل متحد داراى مؤ سسات تحقيقاتى مختلفى از قبيل : مركز بين المللى ثبت مواد شيميايى بالقوه سمى ، دفتر صنايع و محيط زيست ، سيستم جهانى مراقبت از محيط زيست ، سيستم جهانى مبادله اطلاعات زيست محيطى ، برنامه درياهاى منطقه اى ، مركز جهانى بيابان زدايى و مراكز مشابه ديگر مى باشد كه همگى در جهت مديريت و حفظ محيط زيست و منابع آن انجام وظيفه مى كنند.
راه حل نهايى بحران محيط زيست :
دگرگونى فكرى در بسيارى از زمينه ها ضرورى است ، اما هر تحول و دگرگونى در انديشه و تفكر نيازمند زمان است . در مسائل محيط زيست نيز بشر نيازمند زمان است .
بعضى به خاطر مى آورند كه دانشمندانى در دهه 1960 نابودى نهايى منابع و خسارت فراوانى را كه بر طبيعت وارد مى شود، پيش بينى كرده بودند.
در آغاز دهه 1970 در كنفرانسهاى متعدد سازمان ملل متحد، بسيارى از متفكران جهان را از توسعه بى حد كشورهاى صنعتى شمال و انفجار جمعيت در كشورهاى جنوب برحذر مى داشتند؛ اما اولين شوكها زمانى وارد آمد كه فاجعه هاى متعددى براى محيط زيست در دهه اخير، انفجارى در خود آگاهى و دگرگونى بشريت وارد آورد.
اينكه بشريت به دست خود خطرى را آفريده و اين خطر آينده او را به بازى گرفته است و تهديد مى كند، زمانى كشف شد كه گسترش حفره اى در اوزن و ديگر اثرات فيزيكى براى كسى جاى ترديد باقى نگذاشت . با خطراتى كه امروز محيط زيست را تهديد مى كند، اين ديگر تنها كافى نيست كه به روابط انسان و محيط زيست انديشيده شود، بلكه مهمتر از آن اين است كه شيوه هاى رفتارى انسان بسرعت دگرگون شود.
در كشورهاى صنعتى بايد شيوه هاى توليد و مصرف تغيير يابد. اما نه تنها شيوه هاى حاكم در توليد و مصر امروز نگران كننده هستند، بلكه نگران كننده تر از آنها مصرف بى مرز انرژى در جهان است .
بدون شك كشورهاى صنعتى مقصر اصلى فاجعه هايى هستند كه تخريب و آلودگى محيط زيست را باعث شده اند.
اگر واقعا كشورهاى صنعتى تفهيم واقعى از رفاه را براى خودشان بخواهند، بايستى از تخريب جنگلهاى مناطق استوايى و پيشرفت كويرها جلوگيرى كنند و اين امر زمانى ممكن است كه به انسانهاى كشورهاى رو به توسعه چه در زمينه روابط آنها با محيط زيست و چه در زمينه هاى مشكلات اجتماعى و اقتصادى يارى برسانند و سياست محيط زيست بايد به گونه اى در جهان اعمال شود كه فراتر از مرزهاى مصنوعى و سياسى و جغرافيايى و طبيعى كشورها باشد.
اعمال يك سياست جهانى محيط زيست بايد به گونه اى باشد كه هم مسؤ وليت پذيرى كل جهان را در بر بگيرد و هم همه كشورها و آحاد مردم در قبال آن احساس تكليف و وظيفه كنند.
به منظور اعمال يك سياست جهانى براى محيط زيست بايد ضوابط و مقررات و قواعد اجرايى و حقوقى وجود داشته باشد. همكارى و هماهنگيهاى دو جانبه و چند جانبه بين كشورها مقدمه اى است براى برپايى و برقرارى ضوابط پايدار جهت حفظ محيط زيست ، كه بر اساس ‍ حفظ منافع ملى و منطقه اى باشد.
به دلايل فوق و دلايل ديگر، بشريت امروز نيازمند گسترش روابط شمال و جنوب است و شرايط حاكم كنونى بين شمال و جنوب از پايه و اساس ‍ دگرگون شود.
آشنايى با طبيعت و مسائل زيست محيطى ايران
كشور ايران به علت برخوردارى از موقعيت خاص اقليمى ، جغرافيايى و فرهنگى ، ماءمن جوامع متنوع انسانى ، حيوانى و گياهى است .
در ايران نيز مانند بسيارى از كشورهاى ديگر، تباهى و تخريب محيط زيست طى چند قرن گذشته به دليل وجود نظامهاى استبدادى و استعمارى به نحو بارزى نمايان شده است . آنچه كه در مورد تخريب محيط زيست در ايران مى تواند به عنوان مثال عنوان شوند، عبارتند از:
1 - از بين رفتن ، تخريب و محدود شدن زيستگاههاى حيات وحش گياهى و جانورى كه منجر به انقراض گونه هاى متعددى از گياهان و جانوران بومى ايران شده است .
2 - خشكانيدن تالابها و آب بندها، به بهانه ايجاد اراضى كشاورزى و صنعتى ؛ كاهش جمعيت پرندگان و صيد بى رويه ماهيان و ضررهاى اقتصادى ناشى از آنها، آلودگى آبهاى سطحى و زير زمينى ، خشك شدن هزاران رشته قنات در مناطق مختلف كشور، استقرار بى ضابطه صنايع و كارگاهها در مناطق مختلف شهرى ، توسعه بى رويه شهرها، تخليه و تخريب روستاها، استفاده نامعقول و ناهماهنگ از منابع و ثروتهاى كشور كه در مجموع بحران زيست محيطى را به وجود آورده است .
عوامل فوق در نهايت باعث بروز ناهنجاريهاى متعدد اجتماعى ، اقتصادى ، فرهنگى و اخلاقى شده است . از اين رو، سازمان حفاظت محيط زيست ، به عنوان نهادى مستقل با برخوردارى از امكانات حقيقى ، ارشادى و اجرايى ، با ادغام اختيارات قانونى سازمان شكاربانى نظارت بر صيد (مصوب سال 1346) در اسفند ماه 1350 تشكيل گرديد و بر حسب قانون عهده دار حفاظت و بهبود و بهسازى محيط زيست و پيشگيرى و ممانعت از هر گونه آلودگى و هر اقدام مخربى كه موجب بر هم خوردن تعادل و تناسب محيط مى شود و همچنين كليه امور مربوط به جانوران وحشى و آبزيان آبهاى داخلى شد.
در كشور ايران ، 125 گونه پستاندار، 485 نوع پرنده حداقل 125 نوع ماهى در خليج فارس و 54 نوع ماهى در درياى خزر زندگى مى كنند. تعداد انواع گياهان شناخته شده ايران بين 7 هزار تا 10 هزار نوع تخمين زده مى شود.
مجموعه تنوع گياهى و جانورى ياد شده ، نقش بسيار با اهميتى در حفظ تعادل طبيعى و اكولوژيكى كشور ايفا مى كند.
موضوعى كه همواره باعث نگرانى است ، تغيير وضع يا انهدام اكوسيستمها مى باشد. دخل و تصرف در اجتماع گياهى در گذشته ، قرنها، بلكه هزاران سال طول مى كشيد، اما در حال حاضر با افزايش جمعيت و پيشرفت تكنولوژى ، دگرگون سازى اكوسيستمها و تباه كردن محيط زيست در زمانى كمتر از يك دهه صورت مى گيرد.
از مجموع بيش از 6 ميليون هكتار زمينهاى جنگلى شمال كشور كمتر از 5/1 ميليون هكتار آن باقى مانده است . مراتع ، بيابانها و كوهها نيز به عنوان منابع طبيعى تاءمين كننده علوفه و سوخت بى رحمانه مورد بهره بردارى غلط قرار مى گيرند و فرسايش حاصل از باد و باران ، بادرويى خاك ، طوفان شن و انباشته شدن توده هاى ماسه بر روى هم ، سرانجام ، دگرگونى ژرفى را پديد خواهد آورد. اگر براى معكوس كردن و تغيير جهت كامل اين فرايند اقدامى صورت نگيرد، دورنماى وضع آينده عبارت خواهد بود از:
معدوم شدن بخش عمده گياهان و درختان و در نتيجه ، كاهش گونه هاى گياهى و حيوانى .
فرسايش خاك ، بروز سيلاب و طوفان شن و نابودى آباديها و گسترش ‍ سرطانى شهرها و تشديد آلودگيهاى محيط انسانى .
توصيه هاى عمومى در جهت حفظ محيط زيست :
محيط زيست ، سراسر عرصه زندگى انسان و كليه فعاليت هاى ناشى از آن را در بر مى گيرد. به عبارت ديگر، محيط زيست ، تمامى فضايى است كه انسان در ارتباط كامل با آن است و تداوم حياتش بستگى انكار ناپذيرى به آن دارد. اگر مسائل عمده انسانى را به طور خيلى كالى در چارچوب سه موضوع اساسى :
تكنولوژى ، كاربرد زمين و جمعيت - محدود كنيم و مورد بررسى قرار دهيم مضمون حفاظت از محيط زيست ، هر سه موضوع ياد شده را در بر مى گيرد.
توزيع نامتعادل و تراكم بيش از حد جمعيت ، گسترش مهاجرت ، رشد بى رويه شهرها، كاهش كيفيت زيستى ، استفاده از تكنولوژى غير ضرر و استفاده نامناسب از زمينها، بدون توجه به شرايط اجتماعى ، اقتصادى و فرهنگى ، معضلانى را پديد مى آورد كه پيچيدگيهاى آن روز به روز قلمرو وسيعى را در بر مى گيرد؛ بنابراين براى حفظ و بهره ورى مستمر از منابع طبيعى و افزايش كيفيت زيستى از يك سو، و به منظور كنترل و نظارت مستمر و هماهنگ بر كليه فعاليتهاى جارى در سرزمين ، از سوى ديگر، تدوين برنامه هاى جامع با ملحوظات زيست محيطى امرى الزامى و ضرور به شمار مى رود.
به منظور دستيابى به نكات فوق ، رعايت نكات زير باعث حفظ محيط زيست و عدم تخريب بيشتر آن خواهد شد:
1 - تلاش در حفظ و توسعه منابع طبيعى تجديد شونده نظير آب و خاك و هوا، جنگل و مرتع ، پوشش زراعى ، حيات وحش و آبزيان .
2 - شناسايى مراكز، تاءسيسات و عوامل نابود كننده و آلوده كننده محيط زيست و جلوگيرى از فعاليت آنها.
3 - شناسايى و سازماندهى و به كارگيرى نيروهاى متخصص براى جلوگيرى از نابودى منابع مهم ملى .
4 - مبارزه مستمر براى جلوگيرى از گسترش كوير و از ميان بردن جنگلها و منابع طبيعى به صورت از سوى اشخاص حقيقى و حقوقى ، از طريق قانونى و با اعمال نظارت عمومى بر اساس اصول قانون اساسى .
5 - تبليغ و ترويج فرهنگ درختكارى و توسعه منابع طبيعى تجديد شونده .
6 - انجام عمليات آبخيزدارى در سطوح مختلف و همچنين نهال و بوته كارى پشت سدهاى بزرگ براى جلوگيرى از جمع شدن گل و لاى پشت سدها.
اسلام و محيط زيست :
در دين مبين اسلام توجه زيادى به محيط زيست و حفاظت از آن و تاءكيد زيادى بر آباد كردن زمينهاى باير، درختكارى ، پاكيزه نگه داشتن نهرها و آلوده نكردن آبها شده است . در احاديثى كه از حضرت رسول اكرم ص نقل شده است ، آن حضرت سفارش به آباد كردن زمينهاى باير و درختكارى فرموده اند:
الارض ارض الله ، و العباد عبادالله ، من احيا مواتا فهى له
زمين ، زمين خداست و بندگان ، بندگان خدا هستند هر كه زمين مرده اى را آباد كند متعلق به او مى باشد.
در حديث ديگرى پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله توصيه به درختكارى نموده اند و درخت را به عنوان يك باقى صالحات براى انسان دانسته اند كه هر كس از ثمره آن درخت استفاده كند براى كسى كه درخت را كاشته است صدقه اى محسوب مى شود.
من غرس غرسا لم ياءكل منه آدمى و لاخلق من خلق الله الا كان له صدقة
هر كه درختى بكارد هر بار كه انسانى يا يكى از مخلوق خدا از آن بخورد براى وى صدقه اى محسوب مى شود. يا در جاى ديگر مى فرمايند:
ما من رجل يغرس غرسا الا كتب الله له من الاجر قدر ما يخرج من ثمر ذلك الغرس
هر كه درختى بنشاند خدا به اندازه ميوه اى كه از آن درخت برون مى شود پاداش براى وى ثبت كند.
در رابطه با اهميت درختكارى و گسترش فضاى سبز حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله تا بدانجا سفارش نموده اند كه اگر رستاخيز به پا شود و در دست شما نهالى باشد بايد اگر مى توانيد آن را بكاريد. اين فرمايش نشان دهنده اين مطلب است كه چقدر ما بايد محيط زيست توجه داشته باشيم و در اين رابطه كوشش كنيم .