توضیحات
تاریخ وقوع: قيام مردم عراق به رهبري آیةالله شيرازي (1299 ش)با شروع جنگ جهانى اول ، انگليسى ها به بهانه جلوگيرى از نفوذ آلمان با نيروى نظامى عظيم خود از دهانه شط العرب به عراق حمله كردند.
در آن ايام سرزمين عراق جزو قلمرو حكومت عثمانى به شمار مى رفت و از داشتن يك دولت مستقل بى بهره بود نيروى كافى و سازماندهى شده كه بتواند در برابر انگليسى ها مقاومت كند وجود نداشت . انگليسى ها خيلى سريع ((فاو)) را كه در دهانه شط العرب قرار دارد. تصرف كردند و سپس بصره و نواحى اطراف آن را در 6 نوامبر 1914 به اشتغال درآوردند. حكومت عثمانى با آلمان متحد بود و انگليس و فرانسه صرف از اين بهانه ، وعده استقلال و آزادى را بعد از ايام جنگ به سرزمين هاى تحت قلمرو عثمانى يعنى عراق و سوريه مى دادند. دخالت نظامى انگليس نه تنها برخلاف تمام موازين بين المللى بود بلكه سلطه و استيلاى كفار بر سرزمين هاى اسلامى محسوب مى شد. مردم عراق با روشنگريهاى علما و خطبا از خطر سلطه نظامى انگليس و استيلاى او بر ثروتها و معادن نفت عراق و سرنوشت دردناك خود آگاه شدند و براى رويارويى با نيروهاى اشغالگر به رهبران مذهبى يعنى مراجع تقليد متوسل شدند و از آنان تقاضاى اعلان جهاد نمودند. علماى عراق تنها به صدور حكم جهاد اكتفا نكردند بلكه عملا در جبهه هاى مختلف دشت به بسيج نيرو زدند و به مقابله با نيروهاى انگليسى پرداختند و اين خود از فصول درخشان مقاومت مسلحانه در نيروهاى اسلامى است . در مجموع مقاومت علما و روحانيون عراق مصائب و مشكلات زيادى براى انگليسى ها به وجود آورد و اگر پيروزى نهايى متفقين و شكست آلمان نبود، انگليسى ها موفق به اشغال عراق نمى شدند. شكست آلمان در جنگ جهانى اول باعث درهم شكستن حكومت عثمانى شد و كشورهاى انگلستان و فرانسه بخشهايى از اين سرزمين بزرگ را به اشغال خود درآوردند. بدين ترتيب كه فرانسه لبنان را و انگليس عراق و فلسطين را به چنگ آورد.
بدين سان سرزمين عراق و شهر بزرگ و تاريخى آن بغداد در سال 1917 ميلادى به وسيله انگليسى ها اشغال شد.
قيام نجف و نهضت معارضين اسلامى
تا تابستان 1917 تنها بعضى از شهرهاى اصلى واقع در مناطق اشغالى شامل مقررات نظامى و غير نظامى وضع شده توسط دولت اشغالگر مى شدند. از ابتداى اشغال عراق ، نجف مركز اصلى جهاد بود و قياما و تحولاتى عليه اشغالگران و عثمانيها صورت گرفته بود، اين تحولات در پيشرفت حركت اسلامى معارض با انگليس تاثير عميقى داشت . از جمله اين تحولات يكى تاسيس جمعيت اسلامى سرى به نام ((جمعيت نهضت اسلامى )) در نوامبر سال 1917 بود و ديگرى ورود آيت الله شيخ محمد تقى شيرازى از سامرا به نجف و از آنجا به كربلا و اقامت در اين شهر بود.
((سيد محمد على بحر العلوم )) و ((شيخ محمد جواد جزايرى )) از موسسين ((جمعيت نهضت اسلامى )) بودند. اين دو به عنوان علماى سرشناس در محافل سياسى و مردمى شناخته مى شدند.
((جمعيت نهضت اسلامى )) اولين سازمان سياسى - اسلامى به حساب مى آمد كه در عراق و هنگام جنگ تاسيس شد. پس از آن كه اين جمعيت حاكم سياسى انگليس در نجف را در 19 مارس 1918 به قتل رساند، درگيرى ميان اهالى نجف و قواى اشغالگر بالا گرفت تا جايى كه مى توان اين تاريخ را آغاز قيام نجف به حساب آورد. واكنش فرمانده نيروهاى انگليسى در عراق در مقابل اين عمل ، صدور فرمان محاصره شهر و استمرار آن تا عملى شدن شروط سنگين و طاقت فرسا بود. محاصره شهر چهل و شش روز طول كشيد و در نتيجه آن هفتصد نظامى انگليسى و چهل رزمنده از اهالى و انقلابيون كشته شدند. در چهارم ماه مه 1918 بعد از تسليم شدن انقلابيون محاصره شهر لغو و دادگاههايى براى محاكمه افراد تشكيل شد كه اين دادگاهها 13 نفر را محكوم به اعدام و 170 نفر را تبعيد كردند. شيخ جواد جزايرى و سيد محمد على بحرالعلوم رهبران نهضت جزء محكومين به اعدام بودند كه با وساطت آيت الله محمد تقى شيرازى و شيخ محمره اميرخزعل اين حكم مبدل به اخراج از عراق شد.
بروز نقش آيت الله شيرازى به عنوان رهبر دينى
پس از آمدن و استقرار يافتن آيت الله شيرازى ، بار ديگر فعاليتهاى سياسى - اسلامى آغاز شد كه هماهنگى بين تلاشهاى علماى كربلا و نجف ، ارتباط با عشاير و توجه به تلاشهاى سازماندهى شده مخفى و آمادگى براى مقابله با اشغالگران از بارزترين نمودهاى فعاليت دوباره اين حركت بود. تاسيس جمعيت سرى به نام ((جمعيت ملى اسلامى )) نيز اولين موفقيت در اين جهت به حساب مى آيد كه هدف اصلى آن فعاليت عليه انگلستان بود. آيت الله شيرازى كار نظارت و هدايت جمعيت را عهده دار بودند، اما رياست مستقيم آن به عهده فرزند ايشان شيخ محمد رضا بود. آيت الله شيرازى ، خود جمعيت سرى ديگرى را تحت همان عنوان سرپرستى مى كرد كه عده اى از علما و ادباى اسلامى نيز جزو آن بودند. اين جمعيت علاوه بر تبليغ و ترغيب اهالى عليه انگلستان ، در جهت ايجاد توافق و از بين بردن اختلاف ميان روساى عشاير فرات مركزى نيز تلاش مى كرد، به طورى كه در گسترش حركت عليه انگلستان بسيار تاثير گذاشت . بعد از صدور فتواى معروف آيت الله محمد تقى حائرى شيرازى مبنى بر اين كه ((هيچ احدى از مسلمانان نمى تواند غير مسلمان را براى امارت و سلطنت بر مسلمانان انتخاب كند )) نتاريج قابل توجهى در روند انقلاب عراق به دست آمد. يكى ايجاد عوامل جديدى كه اجراى نتاريج همه پرسى را در تحميل يك نماينده بلند مرتبه با حاكم انگليسى يراى عراق دشوار ساخت . دوم بروز نقش آيت الله شيرازى به عنوان زعيم دينى سياسى موازى و همطراز با مراجع اعلا سيد كاظم يزدى ، بعضى از آثار اين تحول ، در وقايعى كه پس از صدور فتواى آيت الله شيرازى به وقوع پيوست و در حمايت علماى كربلا از اين فتوا و پيروى از آيت الله شيرازى در صدور فتواهاى مشابه ظهور كرد. همچنين علماى كاظمين تحت تاءثير اين فتوا، دادن راءى مثبت به غير از تشكيلات حكومت اسلامى در عراق را براى مسلمانان حرام ساختند. آنچه باعث افزايش اهميت فتواى آيت الله شيرازى وتاءثير آن شد، انتشار سريع اين فتوا در بيشتر شهرها و مناطق عراق بود. حمايتى كه آيت الله شيرازى به دست آورد در پاسخ مثبت وسيعى كه به صدور فتواى او داده شد، در گسترش نفوذ و نقش وى براى عهده دار شدن زعامت مطلق دينى - سياسى پس از وفات مرجع اعلا سيد كاظم يزدى در 30 آويل 1919 سهم بسزايى داشت .
نقش زعامت آيت الله شيرازى را به دو مرحله متمايز از هم مى توان تقسيم كرد: مرحله اول با عهده دارشدن مقام مرجعيت در ماه مه 1919 آغاز و تا مارس 1920 ادامه مى يابد و مرحله دوم از اين تاريخ تا هنگام در گذشت وى در 17 اوت 1920 ميلادى ادامه دارد.
ويژگى مرحله اول ، اقدام آيت الله شيرازى در جهت تقويت نقش رهبرى دينى در مبارز با طرحهاى انگليسى ، مقابله با اشغال و حل بعضى از مسائلى كه نهضت اسلامى با آن مواجه بود، مى شد.
ثورة العشرين و نقش رهبرى مسلمان شيعه
با آغاز سال 1920، مسير مبارزه و گسترش محدوده آن عليه حكومت اشغالگر تحولات مهمى رخ داد. در حاليكه علماى شهرهاى مقدس شيعه نشين و رؤ ساى عشاير و زعماى فرات مركزى براى يك درگيرى همه جانبه و مسلحانه عليه نيروهاى اشغالگر آماده مى شدند، عده اى از علما و رهبران سياسى بغداد نيز براى گسترش مبارزات سياسى مسالمت آميز عليه انگلستان ، خود را آماده مى كردند، در نتيجه اين تحولات بالاخره در 30 ژوئن 1920 يك سلسله عمليات و تهاجمات نطامى عليه نيروهاى اشغالگر ومواضع آنها در فرات مركزى آغاز شد كه به سرعت به انقلابى فراگير مبدل ، و بيشتر مناطق عراق را فرا گرفت و مدت پنچ ماه نيز ادامه يافت . نظر تاريخى 30 ژوئن 1920/9 تير آغاز اين انقلاب به حساب مى آيد. و قيام مذكور به ((ثورة العشرين ))يا ثورة العراقية الكبرى )) معروف شد.
از آنجا كه اين انقلاب در سال 1920 واقع شد به ثورة العشرين (انقلاب بيست ) معروف شد. گروه كثيرى از علماى نجف ، كربلا و كاظمين در گسترش چهارچوبه مبارزه عليه دولت اشغالگر و ايجاد آمادگى براى ((ثورة العشرين )) سهيم بودند، اما نقش اساسى با آيت الله شيرازى بود كه هم از مقام و موقعيت مرجعيت برخوردار بود، هم كفايت و شايستگى اين امر را داشت و هم ساير علماى رهبرى وى را به رسميت مى شناختند. ايشان به عنوان اولين گام در اول ماه مارس 1920 فتوايى صادر كرد كه طى آن اشتغال به كار در اداره اشتغال انگليس را براى مسلمانان حرام نمود و فتوى او باعث شد كه عده زيادى از كار در اداره مذكور استعفا دهند. در ادامه مبارزه ، تصميمات و كارهاى زيادى انجام گرفت . صدور فتوايى از طرف ايشان كه در آن مطالبه حقوق بر همه عراقيها را واجب دانسته و توسل به قدرت دفاعى را جايز دانستند باعث شد كه حركت مردم عراق بر عليه اشغالگران بيشتر گردد و مسلمانان ترغيب به اخراج اشغالگران شوند.
عوامل شكست انقلاب 1920
قيام مردم عراق در شهرهاى مختلف با سركوب شديد نيروهاى اشغالگر مواجه شد و در نهايت نيز بعد از پنج ماه مبارزه با امضاى آتش بس ميان طرفين در نوامبر 1920 به پايان رسيد. اين انقلاب على رغم اين كه در بعضى شهرها با پيروزى علما و مردم پايان گرفت و حتى منجر به تشكيل حكومت موقت اسلامى در شهرها كربلا كه مركز اصلى قيام بود شد، ولى نقش ضعف زيادى داشت كه در كسب پيروزى كامل و عدم انقلابيون نقش بسزايى داشت .
اين نقاط ضعف عبارتنداز:
1 - بيشتر رهبران مذهبى اين انقلاب ايرانى بودند و زبان عربى را بخوبى صحبت نمى كردند و همين امر موجب مى شد كه نتوانند توده هاى مردم عراق را مستقيمامخاطب قرار دهند.
2 - رهبران مذهبى در سه شهر مقدس عراق كربلا، نجف و كاظمين مستقر بودند و در شهرها ديگر پايگاهى نداشتند تا به مردم ارتباط نزديك داشته باشند.
3 - جهل و بيسوادى عمومى و پايين بودن سطح آگاهى دينى كه در همه جاى كشور بويژه در روستاها چشمگير بود.
4 - وجود احزاب متعدد سياسى موازى با رهبرى علماى مذهبى كه على رغم اين كه خدمات زيادى براى انقلاب كردند اما نقش رهبرى را براى خود قائل بودند و همين امر باعث شد كه ملك فيصل به سلطنت برسد در حالى كه علماى مذهبى خواهان حكومت اسلامى در عراق بودند.
در آن ايام سرزمين عراق جزو قلمرو حكومت عثمانى به شمار مى رفت و از داشتن يك دولت مستقل بى بهره بود نيروى كافى و سازماندهى شده كه بتواند در برابر انگليسى ها مقاومت كند وجود نداشت . انگليسى ها خيلى سريع ((فاو)) را كه در دهانه شط العرب قرار دارد. تصرف كردند و سپس بصره و نواحى اطراف آن را در 6 نوامبر 1914 به اشتغال درآوردند. حكومت عثمانى با آلمان متحد بود و انگليس و فرانسه صرف از اين بهانه ، وعده استقلال و آزادى را بعد از ايام جنگ به سرزمين هاى تحت قلمرو عثمانى يعنى عراق و سوريه مى دادند. دخالت نظامى انگليس نه تنها برخلاف تمام موازين بين المللى بود بلكه سلطه و استيلاى كفار بر سرزمين هاى اسلامى محسوب مى شد. مردم عراق با روشنگريهاى علما و خطبا از خطر سلطه نظامى انگليس و استيلاى او بر ثروتها و معادن نفت عراق و سرنوشت دردناك خود آگاه شدند و براى رويارويى با نيروهاى اشغالگر به رهبران مذهبى يعنى مراجع تقليد متوسل شدند و از آنان تقاضاى اعلان جهاد نمودند. علماى عراق تنها به صدور حكم جهاد اكتفا نكردند بلكه عملا در جبهه هاى مختلف دشت به بسيج نيرو زدند و به مقابله با نيروهاى انگليسى پرداختند و اين خود از فصول درخشان مقاومت مسلحانه در نيروهاى اسلامى است . در مجموع مقاومت علما و روحانيون عراق مصائب و مشكلات زيادى براى انگليسى ها به وجود آورد و اگر پيروزى نهايى متفقين و شكست آلمان نبود، انگليسى ها موفق به اشغال عراق نمى شدند. شكست آلمان در جنگ جهانى اول باعث درهم شكستن حكومت عثمانى شد و كشورهاى انگلستان و فرانسه بخشهايى از اين سرزمين بزرگ را به اشغال خود درآوردند. بدين ترتيب كه فرانسه لبنان را و انگليس عراق و فلسطين را به چنگ آورد.
بدين سان سرزمين عراق و شهر بزرگ و تاريخى آن بغداد در سال 1917 ميلادى به وسيله انگليسى ها اشغال شد.
قيام نجف و نهضت معارضين اسلامى
تا تابستان 1917 تنها بعضى از شهرهاى اصلى واقع در مناطق اشغالى شامل مقررات نظامى و غير نظامى وضع شده توسط دولت اشغالگر مى شدند. از ابتداى اشغال عراق ، نجف مركز اصلى جهاد بود و قياما و تحولاتى عليه اشغالگران و عثمانيها صورت گرفته بود، اين تحولات در پيشرفت حركت اسلامى معارض با انگليس تاثير عميقى داشت . از جمله اين تحولات يكى تاسيس جمعيت اسلامى سرى به نام ((جمعيت نهضت اسلامى )) در نوامبر سال 1917 بود و ديگرى ورود آيت الله شيخ محمد تقى شيرازى از سامرا به نجف و از آنجا به كربلا و اقامت در اين شهر بود.
((سيد محمد على بحر العلوم )) و ((شيخ محمد جواد جزايرى )) از موسسين ((جمعيت نهضت اسلامى )) بودند. اين دو به عنوان علماى سرشناس در محافل سياسى و مردمى شناخته مى شدند.
((جمعيت نهضت اسلامى )) اولين سازمان سياسى - اسلامى به حساب مى آمد كه در عراق و هنگام جنگ تاسيس شد. پس از آن كه اين جمعيت حاكم سياسى انگليس در نجف را در 19 مارس 1918 به قتل رساند، درگيرى ميان اهالى نجف و قواى اشغالگر بالا گرفت تا جايى كه مى توان اين تاريخ را آغاز قيام نجف به حساب آورد. واكنش فرمانده نيروهاى انگليسى در عراق در مقابل اين عمل ، صدور فرمان محاصره شهر و استمرار آن تا عملى شدن شروط سنگين و طاقت فرسا بود. محاصره شهر چهل و شش روز طول كشيد و در نتيجه آن هفتصد نظامى انگليسى و چهل رزمنده از اهالى و انقلابيون كشته شدند. در چهارم ماه مه 1918 بعد از تسليم شدن انقلابيون محاصره شهر لغو و دادگاههايى براى محاكمه افراد تشكيل شد كه اين دادگاهها 13 نفر را محكوم به اعدام و 170 نفر را تبعيد كردند. شيخ جواد جزايرى و سيد محمد على بحرالعلوم رهبران نهضت جزء محكومين به اعدام بودند كه با وساطت آيت الله محمد تقى شيرازى و شيخ محمره اميرخزعل اين حكم مبدل به اخراج از عراق شد.
بروز نقش آيت الله شيرازى به عنوان رهبر دينى
پس از آمدن و استقرار يافتن آيت الله شيرازى ، بار ديگر فعاليتهاى سياسى - اسلامى آغاز شد كه هماهنگى بين تلاشهاى علماى كربلا و نجف ، ارتباط با عشاير و توجه به تلاشهاى سازماندهى شده مخفى و آمادگى براى مقابله با اشغالگران از بارزترين نمودهاى فعاليت دوباره اين حركت بود. تاسيس جمعيت سرى به نام ((جمعيت ملى اسلامى )) نيز اولين موفقيت در اين جهت به حساب مى آيد كه هدف اصلى آن فعاليت عليه انگلستان بود. آيت الله شيرازى كار نظارت و هدايت جمعيت را عهده دار بودند، اما رياست مستقيم آن به عهده فرزند ايشان شيخ محمد رضا بود. آيت الله شيرازى ، خود جمعيت سرى ديگرى را تحت همان عنوان سرپرستى مى كرد كه عده اى از علما و ادباى اسلامى نيز جزو آن بودند. اين جمعيت علاوه بر تبليغ و ترغيب اهالى عليه انگلستان ، در جهت ايجاد توافق و از بين بردن اختلاف ميان روساى عشاير فرات مركزى نيز تلاش مى كرد، به طورى كه در گسترش حركت عليه انگلستان بسيار تاثير گذاشت . بعد از صدور فتواى معروف آيت الله محمد تقى حائرى شيرازى مبنى بر اين كه ((هيچ احدى از مسلمانان نمى تواند غير مسلمان را براى امارت و سلطنت بر مسلمانان انتخاب كند )) نتاريج قابل توجهى در روند انقلاب عراق به دست آمد. يكى ايجاد عوامل جديدى كه اجراى نتاريج همه پرسى را در تحميل يك نماينده بلند مرتبه با حاكم انگليسى يراى عراق دشوار ساخت . دوم بروز نقش آيت الله شيرازى به عنوان زعيم دينى سياسى موازى و همطراز با مراجع اعلا سيد كاظم يزدى ، بعضى از آثار اين تحول ، در وقايعى كه پس از صدور فتواى آيت الله شيرازى به وقوع پيوست و در حمايت علماى كربلا از اين فتوا و پيروى از آيت الله شيرازى در صدور فتواهاى مشابه ظهور كرد. همچنين علماى كاظمين تحت تاءثير اين فتوا، دادن راءى مثبت به غير از تشكيلات حكومت اسلامى در عراق را براى مسلمانان حرام ساختند. آنچه باعث افزايش اهميت فتواى آيت الله شيرازى وتاءثير آن شد، انتشار سريع اين فتوا در بيشتر شهرها و مناطق عراق بود. حمايتى كه آيت الله شيرازى به دست آورد در پاسخ مثبت وسيعى كه به صدور فتواى او داده شد، در گسترش نفوذ و نقش وى براى عهده دار شدن زعامت مطلق دينى - سياسى پس از وفات مرجع اعلا سيد كاظم يزدى در 30 آويل 1919 سهم بسزايى داشت .
نقش زعامت آيت الله شيرازى را به دو مرحله متمايز از هم مى توان تقسيم كرد: مرحله اول با عهده دارشدن مقام مرجعيت در ماه مه 1919 آغاز و تا مارس 1920 ادامه مى يابد و مرحله دوم از اين تاريخ تا هنگام در گذشت وى در 17 اوت 1920 ميلادى ادامه دارد.
ويژگى مرحله اول ، اقدام آيت الله شيرازى در جهت تقويت نقش رهبرى دينى در مبارز با طرحهاى انگليسى ، مقابله با اشغال و حل بعضى از مسائلى كه نهضت اسلامى با آن مواجه بود، مى شد.
ثورة العشرين و نقش رهبرى مسلمان شيعه
با آغاز سال 1920، مسير مبارزه و گسترش محدوده آن عليه حكومت اشغالگر تحولات مهمى رخ داد. در حاليكه علماى شهرهاى مقدس شيعه نشين و رؤ ساى عشاير و زعماى فرات مركزى براى يك درگيرى همه جانبه و مسلحانه عليه نيروهاى اشغالگر آماده مى شدند، عده اى از علما و رهبران سياسى بغداد نيز براى گسترش مبارزات سياسى مسالمت آميز عليه انگلستان ، خود را آماده مى كردند، در نتيجه اين تحولات بالاخره در 30 ژوئن 1920 يك سلسله عمليات و تهاجمات نطامى عليه نيروهاى اشغالگر ومواضع آنها در فرات مركزى آغاز شد كه به سرعت به انقلابى فراگير مبدل ، و بيشتر مناطق عراق را فرا گرفت و مدت پنچ ماه نيز ادامه يافت . نظر تاريخى 30 ژوئن 1920/9 تير آغاز اين انقلاب به حساب مى آيد. و قيام مذكور به ((ثورة العشرين ))يا ثورة العراقية الكبرى )) معروف شد.
از آنجا كه اين انقلاب در سال 1920 واقع شد به ثورة العشرين (انقلاب بيست ) معروف شد. گروه كثيرى از علماى نجف ، كربلا و كاظمين در گسترش چهارچوبه مبارزه عليه دولت اشغالگر و ايجاد آمادگى براى ((ثورة العشرين )) سهيم بودند، اما نقش اساسى با آيت الله شيرازى بود كه هم از مقام و موقعيت مرجعيت برخوردار بود، هم كفايت و شايستگى اين امر را داشت و هم ساير علماى رهبرى وى را به رسميت مى شناختند. ايشان به عنوان اولين گام در اول ماه مارس 1920 فتوايى صادر كرد كه طى آن اشتغال به كار در اداره اشتغال انگليس را براى مسلمانان حرام نمود و فتوى او باعث شد كه عده زيادى از كار در اداره مذكور استعفا دهند. در ادامه مبارزه ، تصميمات و كارهاى زيادى انجام گرفت . صدور فتوايى از طرف ايشان كه در آن مطالبه حقوق بر همه عراقيها را واجب دانسته و توسل به قدرت دفاعى را جايز دانستند باعث شد كه حركت مردم عراق بر عليه اشغالگران بيشتر گردد و مسلمانان ترغيب به اخراج اشغالگران شوند.
عوامل شكست انقلاب 1920
قيام مردم عراق در شهرهاى مختلف با سركوب شديد نيروهاى اشغالگر مواجه شد و در نهايت نيز بعد از پنج ماه مبارزه با امضاى آتش بس ميان طرفين در نوامبر 1920 به پايان رسيد. اين انقلاب على رغم اين كه در بعضى شهرها با پيروزى علما و مردم پايان گرفت و حتى منجر به تشكيل حكومت موقت اسلامى در شهرها كربلا كه مركز اصلى قيام بود شد، ولى نقش ضعف زيادى داشت كه در كسب پيروزى كامل و عدم انقلابيون نقش بسزايى داشت .
اين نقاط ضعف عبارتنداز:
1 - بيشتر رهبران مذهبى اين انقلاب ايرانى بودند و زبان عربى را بخوبى صحبت نمى كردند و همين امر موجب مى شد كه نتوانند توده هاى مردم عراق را مستقيمامخاطب قرار دهند.
2 - رهبران مذهبى در سه شهر مقدس عراق كربلا، نجف و كاظمين مستقر بودند و در شهرها ديگر پايگاهى نداشتند تا به مردم ارتباط نزديك داشته باشند.
3 - جهل و بيسوادى عمومى و پايين بودن سطح آگاهى دينى كه در همه جاى كشور بويژه در روستاها چشمگير بود.
4 - وجود احزاب متعدد سياسى موازى با رهبرى علماى مذهبى كه على رغم اين كه خدمات زيادى براى انقلاب كردند اما نقش رهبرى را براى خود قائل بودند و همين امر باعث شد كه ملك فيصل به سلطنت برسد در حالى كه علماى مذهبى خواهان حكومت اسلامى در عراق بودند.