شرحی کوتاه
تاریخ وقوع: تخريب قبور ائمه بقيع توسط وهابيها (1344 ق)
مزار ائمه بقیع قبل از تخریب
ائمه بقیع چهار تن از امامان شیعه که مرقد آنان در قبرستان بقیع در مدینه است و زائران و حجّ گزاران شیعه، توجهی ویژه به زیارت آنان در این قبرستان دارند. این امامان به ترتیب زمان دفن، عبارتند از:
امام حسن مجتبی (علیه السلام)، امام سجاد (علیه السلام)، امام محمد باقر (علیه السلام)، و امام جعفر صادق (علیه السلام).
امام حسن مجتبی (علیه السلام)
حسن بن علی بن ابی طالب دومین (علیهما السلام) امام شیعه و فرزند امام علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) است که در ۳۷ سالگی به امامت و خلافت رسید و در سال ۴۱ه.ق. با معاویه صلح کرد. دوره حکومت وی شش ماه و سه روز بود. پس از صلح، به مدینه رفت و ده سال در مدینه بود تا اینکه به شهادت رسید و در مدینه در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.
امام سجاد (علیه السلام)
علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب(علیه السلام)، (۳۸- ۹۴ق) معروف به امام سجاد و زین العابدین، چهارمین امام شیعیان است. مدت امامت وی ۳۴ سال بوده است. وی در واقعه کربلا حاضر بود و به علت بیماری در جنگ شرکت نداشت و همراه اسیران کربلا به کوفه و شام برده شد. بنابر روایات شیعه، امام سجاد(علیه السلام) به دستور ولید بن عبد الملک با سم به شهادت رسید. مدفن وی در قبرستان بقیع کنار قبر عمویش امام حسن مجتبی و دو امام دیگر است.
امام محمد باقر (علیه السلام)
محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب مشهور به امام باقر (علیه السلام) (۵۷-۱۱۴ق. مدینه)، امام پنجم شیعیان که حدود ۱۹ سال امامت شیعیان را بر عهده داشت.
امام باقر (علیه السلام) در سال ۱۱۴ قمری به دستور هشام بن عبدالملک مسموم و شهید شد[1] و در قبرستان بقیع، کنار مرقد پدرش امام سجاد (علیه السلام) و عموی پدرش حسن بن علی (علیهما السلام) دفن گردید.[2]
امام صادق (علیه السلام)
جعفر بن محمد بن علی بن حسین (علیهم السلام) (مدینه ۸۳ق، مدینه ۱۴۸ق) معروف به امام صادق، امام ششم شیعیان، که ۳۴ سال امامت کرد.[3] کنیه‌اش ابوعبدالله است و جعفریه به او منسوب‌اند. امام صادق (علیه السلام) در ۶۵ سالگی درگذشت و در کنار پدرش، امام باقر (علیه السلام) و دو امام دیگر در قبرستان بقیع دفن شد.
قبر عباس بن عبدالمطلب و قبر منسوب به حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) يا فاطمه بنت اسد نیز در کنار قبور امامان چهارگانه قرار دارد و عباسيان، براى حفظ قبر عباس، بنايى روى آن ساختند. این بارگاه یا بقعه، بر همه آن قبور يكجا بنا شد. پيش يا پس از آن، بقعههايى نيز براى همسران پيامبر، عمهها و نيز امام مالك و غيره ساخته بودند و از قرن ششم به بعد، كسانى از بزرگان نيز كه علاقمند به برخى از مدفونين در اين مكان بودند، بقعههايى براى آنان ساختند.[4]
بنا به گفته ابن جبیر جهانگرد مسلمان اندلسی، گنبد مقبره امام حسن (علیه السلام) و عباس، ، بسیار مرتفع بوده است.
ابن بطوطه[5] نیز پس از ابن جبیر (و شاید به نقل از کتاب او) در نیمه اول قرن هشتم، بقیع را چنین توصیف کرده است: قبر مالک بن انس با گنبدی کوچک، قبر ابراهیم با گنبدی سپید، مقبره ای متعلق به همسران پیغمبر، مقبره عباس وامام حسن (علیه السلام) با گنبدی بلند و محکم، قبر خلیفه سوم با گنبدی بزرگ و قبر فاطمه بنت اسد در نزدیکی آن. صَفَدی[6] اشاره کرده که مدفن چهار امام شیعه و عباس عموی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) دارای گنبد بوده است .
اطلاعات بسیاری از وضعیت قبور ائمه بقیع در سفرنامه‌های حج ایرانیان تا پیش از تخریب به دست داده شده؛ از جمله فرهاد میرزا قاجار در سال 1293 [7] و محمدحسین خان فراهانی در 1303 شمسی[8] در سفرنامه‌های خود بقیع را چنین وصف کرده اند: بقعه ای پیرامون قبور چهار امام علیهم السلام و عباس و قبر منسوب به حضرت زهرا (سلام الله علیها) با یک پرده گلابتون دوز بر ضریح حضرت زهرا (سلام الله علیها) اهدایی سلطان احمد عثمانی در 1131، بقعه ای بر روی قبور دختران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلّم) و بقعه ای بر روی قبور همسران آن حضرت و بقعه های دیگر.
گنبدها و بناهایی که در 1221 نخستین دسته های وهابی ویران کردند، به دستور عبدالحمید دوم سلطان عثمانی مرمت گردید، اما در هشتم شوال سال 1344ه.ق مصادف با 1304 ه.ش دوباره به دست امیرمحمد حاکم مدینه و به دستور پدرش عبدالعزیز آل سعود ویران شد.
[1] مصباح کفعمی، ۶۹۱.
[2] فرق الشیعة ۶۱، اصول کافی ۲/۳۷۲، ارشاد مفید ۲/۱۵۸، دلائل الامامة ص۲۱۶، اعلام الوری ۲۵۹، کشف الغمة ۲/۳۲۷، تذکرة الخواص ۳۰۶، مصباح کفعمی ۶۹۱،
[3] المفید، ۱۳۸۰ش. صص۵۲۶-۵۲۷.
[4] جعفريان، ص330.
[5] سفرنامه ابن بطوطه، ج 1، ص 128.
[6] الوافی بالوفیات، ج 4، ص 103، ج 11، ص 127.
[7] سفرنامه فرهاد میرزا معتمدالدوله، ص 170ـ173، 190.
[8] سفرنامه میرزا محمدحسین حسینی فراهانی، ص 228ـ234.