محاصره پيامبر (ص) در شعب ابيطالب (7 بعثت)
تاریخ وقوع: ۱ محرممحاصره پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) و بني هاشم در شعب ابيطالب (7 بعثت)
مشركان مكه به ويژه قريشيان كه بيشترين نفوذ و موقعيت اجتماعي و اقتصادي اين شهر مهم زيارتي و عبادي را بر عهده داشتند، دشمني‌هاي فراواني با ظهور اسلام و شخص پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم )نموده و زندگي مسلمانان را بسيار سخت و توان فرسا كردند.
بدين جهت، پيامبر خدا صلی الله علیه و آله ناچار شد گروهي از مسلمانان را به كشور حبشه در آن سوي درياي سرخ (بحر احمر) اعزام كند تا در پناه نجاشي سلطان بي‌آزار و رعيت‌پرور آن قرار گيرند و از آزار و اذيت‌هاي قريشيان در امان مانند.
هر چه بر تعداد مسلمانان افزوده و زمينه هدايت آنان فراهم مي‌گرديد، بغض و كينه مشركان افزوده مي‌شد. به خصوص آنگاه كه حضرت حمزة بن عبدالمطلب و حضرت ابوطالب بن عبدالمطلب، دو تن از عموهاي معروف پيامبر صلی الله علیه و آله كه داراي شهرت، اعتبار و قدرت بودند به آن حضرت ايمان آورده و پشتيباني وي را به طور رسمي و علني بر عهده گرفتند، دهشت بزرگي مشركان قريش را فراگرفت و آنان را براي حفظ قدرت و شوكت شيطاني خويش به عكس‌العمل‌هاي ناجوانمردانه واداشت.
سران قريش در نشستي، در "دارالندوه" مجلس أعيان قريش موقعيت قوم و قبيله خويش و گسترش روزافزون اسلام را مورد بحث و بررسي قرار داده و سرانجام تصميم به محاصره اقتصادی و اجتماعي پيامبر صلی الله علیه و آله و پشتيبانان و پيروانش گرفتند. آنان پيمان‌نامه‌اي به خط "منصور بن عكرمه" و امضاي صاحب نفوذان و ريش‌سفيدان طايفه‌ها و قبيله‌هاي مهم مكه نوشتند و آن را در داخل خانه خدا كعبه معظمه آويختند و سوگند ياد كردند كه تا از پاي درآوردن پيامبر صلی الله علیه و آله و يارانش به آن پايبند باشند.
مضمون پيمان‌نامه ظالمانه قريش به شرح ذيل بود:
هر گونه معاشرت با مسلمانان و ارتباط با پيامبر صلی الله علیه و آله ممنوع است.
خريد و فروش كالا و مواد غذايي و هر گونه معاملات اقتصادي با آنان ممنوع است.
در تمام رويدادها، بايد از مخالفان اسلام و دشمنان رسول خدا صلی الله علیه و آله پشتيباني گردد.
قريش متعصب، با انعقاد اين پيمان‌نامه، مسلمانان و حاميان آنان را كاملا منزوي كرده و آنان را در تحت فشار اقتصادي و اجتماعي قرار دادند و خطري جدي براي رسول خدا صلی الله علیه و آله به وجود آوردند.
حضرت ابوطالب، عموي پيامبر خدا صلی الله علیه و آله كه سيادت و بزرگي طايفه بني‌هاشم و اولاد و احفاد عبدالمطلب را بر عهده داشت، از پيمان‌نامه ننگين قريش ناراحت و شگفت زده شد و ماندن در مكه را به مصلحت پيامبر صلی الله علیه و آله و مسلمانان و حاميانشان ندانست و به ناچار دستور داد كه تمامي فرزندان عبدالمطلب و نوادگان وي و افراد طايفه بني‌هاشم براي حفظ جان رسول خدا صلی الله علیه و آله و در امان ماندن از كيد و كين قريش از مكه خارج شده و در شِعبي كه در ميان بلندي‌هاي اطراف مكه قرار داشت، نقل مكان كنند.
تمامي بني‌هاشم و فرزندان عبدالمطلب، چه آناني كه مسلمان شده و چه آناني كه هنوز توفيق اسلام و ايمان نيافته بودند، فرمان ابوطالب را گردن نهاده و از مكه به شعب كه بعدها به شعب ابيطالب معروف گرديد، نقل مكان كرده و با برپايي چادر و خيمه‌هاي عربي، زندگي جديدي را آغاز كردند.
در ميان آنان تنها ابولهب (يكي از عموهاي پيامبر) با آنان مخالفت ورزيد و با قريش همراه و هم‌داستان شد و در مكه باقي ماند و راه خود را از ساير بني‌هاشم جدا كرد. وي تا آخر عمر بر كفر و شرك خود باقي ماند و سوره‌اي از قرآن مجيد در نكوهش او و همسرش نازل گرديد[1] و سرانجام با خواري و پستي تمام در مكه به هلاكت رسيد.
بني‌هاشم به مدت سه سال در آن دره خشك، با نهايت عسرت و تنگدستي بسر بردند و جز در ايام حج و ماه‌هاي حرام كه در سراسر حجاز و جزيرة العرب آتش بس و امنيت نسبي برقرار بود، نمي‌توانستند از آن شعب خارج شده و با ديگران ارتباط و رابطه‌اي داشته باشند. در اين مدت پيامبر صلی الله علیه و آله و همسرش خديجه كبري سلام الله علیها تمامي دارايي‌هاي خود را از دست دادند ولي به راه خويش ادامه داده و در برابر ناجوانمردي‌هاي قريش، مقاومت نمودند. سرانجام جبرئيل امين به پيامبر صلی الله علیه و آله وحی نمود كه موريانه‌اي، پيمان‌نامه قريش را جويده و آن را از بين برده است.
پيامبر صلی الله علیه و آله اين خبر آسماني و مسرت‌بخش را به اطلاع عمويش ابوطالب رسانيد و ابوطالب با خوشحالي از شعب خارج شد و به سوي سران قريش رفت و خبر غيبي برادرزاده‌اش را به اطلاع آنان رسانيد و آنان را بهت زده كرد. سران قريش گفتند: اگر برادرزاده‌ات راست گفته باشد، ما از آن عهدنامه چشم‌پوشي كرده و به دشمني با او پايان مي‌دهيم.
آنان در كعبه را گشوده و پيمان‌نامه را باز كردند ولي همان طوري كه رسول خدا صلی الله علیه و آله خبر داده بود، جز كلمه "بسمك اللّهم" چيزي از آن باقي نماند و همه صحيفه را موريانه خورده بود. اين أمر، موجب اختلاف و دودستگي سران قريش شد. عده‌اي بر ادامه دشمني اصرار ورزيده و عده‌اي اظهار پشيماني نمودند ولي به هر حال، آن پيمان‌نامه را ملغي كردند و طايفه خوشنام بني‌هاشم و مسلمانان صبور، پس از سه سال تحمل رنج و سختي به رهبري پيامبر صلی الله علیه و آله از شعب بيرون آمده و راهي خانه و منازل خود شدند.[2]
ازميان مورخان، ابن سعد تاريخ دقيقى را براى آغاز اين محاصره ياد كرده و آن نخستين روز ماه محرم سال هفتم بعثت است.[3]
1- سوره مَسَد كه يكصد و يازدهمين سوره قرآن مجيد است.
2- نك: إعلام الوري (علامه طبرسی)، ترجمه عزيزالله عطاردي، ص 71؛ تاريخ ابن خلدون، ج 1، ص 397؛ فروغ ابديت (جعفر سبحانی)، ج 1، ص 351.
3- سيره رسول خدا صلى الله واله وسلم( تاريخ سياسى اسلام)، رسول جعفريان، دليل ما، قم، 1383، به نقل از طبقات الكبرى، ج 1، ص 209
منابع:
موسسه تبیان، نرم‌افزار دایرة‌المعارف چهارده معصوم علیهم‌السلام
سيره رسول خدا صلى الله واله وسلم( تاريخ سياسى اسلام)، رسول جعفريان
[1] سوره مَسَد كه يكصد و يازدهمين سوره قرآن مجيد است.
[2] نك: إعلام الوري (علامه طبرسی)، ترجمه عزيزالله عطاردي، ص 71؛ تاريخ ابن خلدون، ج 1، ص 397؛ فروغ ابديت (جعفر سبحانی)، ج 1، ص 351.
[3] سيره رسول خدا صلى الله واله وسلم( تاريخ سياسى اسلام)، رسول جعفريان، دليل ما، قم، 1383، به نقل از طبقات الكبرى، ج 1، ص 209