زندگینامه
تاریخ وقوع: بزرگداشت «آخوند ملاحسينقلي همداني» (1373ش)ملا حسینقلی شوندی مشهور به آخوند ملا حسینقلی همدانی به سال ۱۲۳۹ قمری در روستای شوند درجزین از توابع رزن متولد شد. نسب وی به صحابی مشهور پیامبر اسلام، جابربن عبدالله انصاری باز می‌گردد.
در کتاب «بزرگان و سخن سرایان همدان» آمده است: «در زادگاه وی، شوَند درگزین جمع زیادی از نوادگان جابر زندگی می‌کنند. نزد آنان جامه‌ای از حضرت علی است. هرگاه مرض طاعون در آن منطقه و روستاهای اطراف پیدا می‌شده آن جامه را در آبی شستشو می‌دادند و به عنوان تبرک از آن آب می‌نوشیدند ... کسانی که از آن آب می‌نوشیدند، به طاعون مبتلا نمی‌شدند. آن گاه که شاه عباس صفوی از این موضوع مطلع گردید، مقداری از این لباس را جهت تبرک از آنان گرفت. این جامه‌ای است که علی آن را به جابر، جدّ اعلای آخوند همدانی هدیه کرده است.»
آخوند همدانی فرزند رمضان علی چوپان بود که بعد به شغل پینه دوزی (کفاشی) روی آورد. در اوایل زندگی، رمضان علی از داشتن فرزند محروم بود. تا این که توفیق زیارت امام حسین ـ علیه السلام ـ برای او حاصل شد. رمضان علی در کنار بارگاه ملکوتی امام حسین ـ علیه السلام ـ نذر کرد که اگر خداوند متعال فرزند پسری به او عنایت کند، نامش را در زمره غلامان آن حضرت ثبت کند و او را برای ترویج مذهب جعفری تربیت کند. پس از مراجعت از کربلا، دعای او به هدف اجابت رسید و نذرش مقبول درگاه خداوندی قرار گرفت. خداوند متعال به او دو فرزند پسر عنایت کرد که اولی را حسینقلی و فرزند دوم را کریم قلی (بنده خدا) نامید. رمضان علی علاقه شدیدی به روحانیت داشت. آرزویش این بود که فرزندانش از عالمان دین محسوب شوند.[نیازمند منبع] پدرش او را به تهران فرستاد تا به تحصیل علم پرداخته و در زمرهٔ عالمان درآید. وی در تهران نزد شیخ عبدالحسین تهرانی تحصیل کرد. همچنین مدتی در سبزوار شاگرد حکیم ملاهادی سبزواری بود و بعد از آن راهی عتبات گردید. ملا حسینقلی در نجف به درس شیخ مرتضی انصاری حاضر شد و بعد از چندی با آقا سید علی شوشتری آشنا گردید و زیر نظر او به سلوک پرداخت.
به نقل از حسن زاده آملی؛ چون شیخ انصاری از دنیا رحلت کرد آخوند همدانی در پی نوشتن مطالب اصولیه و فقهیه شیخ انصاری شد، مرحوم شوشتری او را منع کرد و گفت: این کار تو نیست، دیگران هستند این کار را بکنند، شما باید مستعدین را دریابید. وی سیصد نفر را به طوری تربیت کرد که هر یک از اولیاء الله شدند، از آن جمله: شیخ محمد بهاری، سید احمد کربلایی، میرزا جواد ملکی تبریزی، شیخ علی زاهد قمی، سید عبدالغفار مازندرانی.
شاگردان
شاگردان مکتب ملاحسین‌قلی را بیش از سیصد نفر ذکر کرده‌اند که نام چند تن از سرآمدان آنان بدین قرار است:
سید احمد کربلایی
سید ابوالقاسم اصفهانی (دامادش)
سید آقا دولت آبادی
شیخ محمد بهاری
شیخ باقر قاموسی
میرزا جواد ملکی تبریزی
سید محمد سعید حبوبی
شیخ آقارضا تبریزی
شیخ علی (پسرش)
شیخ علی زاهد قمی
سید محمود طالقانی نجفی
شیخ موسی شراره
آیت‌الله شیخ محمدرضا تنکابنی
سید جمال الدین اسدآبادی
ملا محمد کاظم خراسانی
شیخ آقارضا تبریزی
تألیفات و تقریرات
تقریرات دروس فقه و اصول شیخ انصاری
صلاةالمسافر
تقریرات درس فقه: در مبحث رهن که یکی از شاگردانش نوشته و در کتابخانه مرحوم محدث نوری موجود است.
تقریرات درس فقه در چهار جلد
امالی: در موضوع اخلاق که بعضی از شاگردانش آن را جمع آوری کرده‌اند.
تقریرات درس آقا سیدعلی شوشتری که به حسینیه شوشتریهای نجف وقف شده‌است.
مکاتبات و دستورالعمل‌ها:
میرزا اسماعیل تبریزی آنها را جمع کرده و در کتاب تذکرةالمتقین به چاپ رسانده‌است.