مسكن نياز اساسى و نخستين بشر

مسكن يكى از نيازهاى اساسى و نخستين بشر است كه از شروع دوره ابتدايى حيات با آن دست به گريبان بوده ، و در راه ساخت و تكميل آن به عنوان سرپناه متحمل زحمات زيادى شده است امروز مسكن تنها به عنوان سرپناه محسوب نمى شود بلكه كل محيط مسكونى را كه خدمات و تسهيلات ضرور براى بهزيستى خانواده و رفاه افراد را نيز فراهم مى سازد شامل مى شود. در واقع امروز، واحد مسكونى محور اصلى زندگى خانواده است و فضاى يك واحد مسكونى بايد براى فعاليتهاى افراد مناسب و كافى باشد و اين فضاى مناسب بايد گنجايش فعاليتهاى آموزشى ، فرهنگى ، ورزشى و خدمات لازم را براى ساكنان داشته باشد.
واحد مسكونى در پاسخگويى به نيازهاى فوق به نكاتى از قبيل بهره ورى در كار و ثبات خانواده اثر مستقيم دارد و اگر بتوان اين عوامل را هدف كل جامعه به شمار آورد، تحقق آنها در گرو حل مساءله مسكن است . كمبود مسكن كه از مشكلات جوامع بشرى است به دو شكل تجلى مى كند:
1 - كمبود تعداد واحدهاى مسكونى نسبت به خانوار
2 - ازدحام بيش از حد در راههاى مسكونى موجود
با افزايش سريع جمعيت جهان ، مشكل مسكن روز به روز بيشتر و عظيمتر مى شود و تعداد واحدهاى مسكونى ، پاسخگوى جمعيت موجود نمى باشد؛ همچنين تعداد ساكنان آنها بيش از حد استاندارد مى باشد كه خود معضل اجتماعى براى خانواده ها محسوب مى شود.
در حديثى ، حضرت امام صادق - عليه السلام - درباره اجاره دادن واحد مسكونى به ديگران و اهميت اين كار در پيشگاه خداوند تبارك و تعالى فرموده اند:
من كانت له دار فاحتاج مؤ من الى سكناها فمنعه اياها قال الله عزوجل : يا ملائكتى ابخل عبدى على عبدى بسكنى الدار الدنيا و عزتى و جلالى لايسكن جناتى ابدا
آن كسى كه خانه اى دارد و مؤ منى نيازمند آن است و (صاحبخانه ) او را مانع شود، خداوند گويد: اى فرشتگان من ، بنده اى در مورد خانه اى (در دنيا) به بنده اى ديگر بخل ورزيد، به عزت و جلالم سوگند كه هيچ گاه (در دنيا) به بنده اى ديگر بخل ورزيد، به عزت و جلالم سوگند كه هيچ گاه (چنين شخصى ) در بهشتم مسكن نخواهد گزيد.
در حال حاضر جهت رفع معضل مسكن راه حلهاى زيادى مطرح شد است كه نيازمند صرف هزينه هاى بالايى مى باشد، اما به هر حال مى توان با رعايت اصول زير مشكل را تا حد زيادى در آينده حل كرد:
1 - كاهش سرانه مصرف با تغيير الگوى مصرف كه در اين روش به مساءله انبوه سازى و مسكن اجتماعى توجه شده است .
2 - افزايش عمر مفيد ساختمان و بالابردن دوره بهره بردارى از بنا (طول دنيا)
3 - بهبود روشهاى توليد مسكن
4 - مساءله آمايش سرزمين
البته بايد به اين نكته توجه كرد كه رشد سريع جمعيت در آينده سبب خواهد شد كه تا حدود زيادى موفقيت در زمينه حل معضل مسكن كامل نباشد و اين مساءله همچنان به عنوان يكى از مشكلات اساسى جوامع باقى بماند.
 

وضعيت مسكن قبل از انقلاب اسلامى در ايران
قبل از پيروزى شكوهمند انقلاب اسلامى ، مشكل مسكن يكى از اساسى ترين مشكلات جامعه بود.
رژيم منفور پهلوى با اجراى سياستهاى غلط و از بين بردن زمينه توليد از يك طرف و جذب كارگران به سوى كارخانجات و اضمحلال كشاورزى از طرف ديگر روستاييان را به سوى شهرها كشانيد و با ايجاد شهركها و آلونكها در اطراف شهرها بويژه شهر تهران ، مساءله مسكن را به مرحله بحرانى رسانيد، به طورى كه بعد از پيروزى انقلاب اسلامى مشكل حادترين مشكل بود و جمعيت زياد اجاره نشين و زاغه نشين شهرها بدون اينكه سرپناه مناسبى داشته باشند و شهرها پراكنده بودند.
قبل از سال 1317 (سال تاءسيس بانك رهنى ) در ايران ، اقدام قابل توجهى در زمينه حل مشكل مسكن انجام نگرفته بود. بعد از تاءسيس بانك رهنى دومين حركت ناقص از طرف دولت در سال 1331، تاءسيس بانك ساختمان بود كه در اين مرحله دولت وقت ، علاوه بر تاءمين وام ، به مساءله زمين توجه كرد و به دنبال تصويب لايحه قانونى ثبت زمينهاى خشك و باير شهرها، نسبت به حقوق عمومى در تحقق مالكيت دولتى در اين زمينه اقداماتى انجام گرفت .
در سال 1341 كمك به مساءله تاءمين مسكن يكى از فصول برنامه سوم را تشكيل داد و متعاقب آن به همين منظور در سال 1342 وزارت آبادانى و مسكن تشكيل شد، و اندكى بعد، با انحلال بانك ساختمانى سازمان خانه سازى ، سازمان جديدى به نام سازمان زمين تشكيل شد.
بالا رفتن نفت در بازار جهانى و افزايش درآمد دولت از آن ، طى سالهاى آخر برنامه چهارم و سالهاى آغاز برنامه پنجم عمرانى كشور و همچنين روند مهاجرت و توسعه شهرهاى بزرگ بويژه تهران ، در اثر سياستهاى غلط رژيم ، مساءله مسكن را به مرحله بحرانى و پيچيده ترى رساند و فشار مسكن بر افراد جامعه بويژه كم درآمد بيشتر شد و دلايل مختلف از جمله ابعاد و توسعه قطبهاى توليد و اشغال در صنعت مونتاژ، برنامه هاى ناصحيح و ناهماهنگ و پراكندگى سازمانها و تقسيمهاى متناقص ، مشكل مسكن را تا شروع انقلاب اسلامى روز بروز شدت بخشيد و مردم را در تنگناى بيشترى قرار داد.
 

تشكيل بنياد مسكن انقلاب اسلامى ، اولين گام در جهت رفع محروميت :
بعد از پيروزى انقلاب اسلامى به رهبرى حضرت امام خمينى ره ، اولين اقدام سياسى در جهت احقاق محرومان حقوق محرومان توسط ايشان صورت گرفت و حضرت امام ره كه به فكر محرومان و بى سرپناهان جامعه بودند در 21 فروردين 1358، اولين نهاد سازندگى را براى رفع مشكل مسكن و تهيه سرپناه براى محرومان با صدور يك فرمان تاريخى پايه گذارى كردند.
حضرت امام ره در اين پيام از ظلم و ستمى كه در دستگاه رژيم پهلوى بر مردم محروم واقع شده بود اظهار تاءسف كردند و فرمودند:
نظام اسلامى چنين ظلم و تبعيضى را تحمل نخواهد كرد و اين از حداقل حقوق هر فرد است كه بايد مسكن داشته باشد، همه محرومان بايد خانه داشته باشند، هيچ كس در هيچ گوشه مملكت نبايد از داشتن خانه محروم باشد. بر دولت اسلامى است كه براى اين مساءله مهم چاره اى بيانديشد و بر همه مردم است كه در اين مورد همكارى كنند
حضرت امام خمينى ره طى اين فرمان ، حساب 100 را در تمامى شعب بانك ملى افتتاح فرمودند و پايه و اساس بنياد مسكن انقلاب اسلامى را بنا نهادند و براى رفع مشكل از مردم جهت همكارى دعوت نمودند. در واقع اصل اين فرمان تاريخى بر دعوت همگانى به همكارى براى رفع اين مشكل بود.
بنياد مسكن انقلاب اسلامى بعد از فرمان امام ره شروع به فعاليت كرد و بنا به اقتصادى زمان ، در اول انقلاب شروع به توزيع زمين در بين محرومان كرد و سپس بعد از شهريور سال 1372 و تشكيل شوراى عالى ادارى ، كار اصلى بنياد كه در آغاز در شهرها تمركز يافته بود به روستاها و بازسازى مناطق آسيب ديده از حوادث طبيعى منتقل شد.
متن فرمان تاريخى حضرت امام خمينى ره در مورد افتتاح حساب 100 و تاءسيس بنياد مسكن انقلاب اسلامى
بسم الله الرحمن الرحيم
ملت عزيز، برادران و خواهران دلير مبارز ايدهم الله تعالى ، اينك به مرحله حساسى از دوران انقلاب خود رسيده ايم ، دوران سازندگى ، دورانى كه بايد از ثمرات انقلابمان مردم محروم و ستمديده ايران بهره مند شوند، دورانى كه بايد شكوه نظام عدل اسلامى را لمس كنيد، دورانى كه همه بايد دست به دست هم بدهيم تا ريشه فقر را استضعاف را بر كنيد، شما مردم شريف ايران در جريان مبارزه با استعمار و استثمار پيروزى بزرگى به دست آورديد و توانستيد با اتكاء به خداى متعال و وحدت كله و مشاركت قشرها، بر طاغوت زمان غلبه كند و پشت ابرقدرتها را بلرزانيد اكنون نيز بايد خوديارى و همكارى براى مبارزه عليه فقر و محروميت بسيج شويد و با تاءييد الهى به نجات مردم مستضعف كمر همت ببنديد.
در رژيم منفور پهلوى مساءله مسكن يكى از مصيبت بارترين مشكلات اجتماعى مردم ما بود. بسيارى از مردم در اسارت تهيه يك قطعه زمين و داشتن يك لانه بودند و چه بسا تمام عمرشان را زير بانكها و سودجويان و غارتگران به سر مى بردند تا بتوانند پناهگاهى را براى خود و فرزندانشان دست و پا كنند.
قشر عظيمى از مستضعفان جامعه هم بكلى از داشتن خانه محروم و در زواياى بيغوله ها و اطاقكهاى تنگ و تاريك و خرابه ها به سر مى برند و چه بسا قسمت مهمى از درآمد ناچيزشان را بايستى براى اجاره آن بپردازند و اين ميراث شوم ملت ما باقى مانده و اكنون جامعه ما با چنين مصيبتى دست به گريبان است . نظام اسلامى چنين ظلم و چنين تبعيضى را تحمل نخواهد كرد و اين از حداقل حقوق هر فرد است كه بايد مسكن داشته باشد مشكل زمين بايد حل شود و همه بندگان محروم خدا بايد از اين موهبت الهى استفاده كنند. همه محرومان بايد خانه داشته باشند هيچ كس در هيچ گوشه مملكت نبايد از داشتن خانه محروم باشد. بر دولت اسلامى است كه براى اين مساءله مهم چاره اى بينديشند و بر همه مردم است كه در اين مورد همكارى كنند.
اين جانب حسابى را شماره يكصد (100) در تمام شعب بانك ملى افتتاح كرده و از همه كسانى كه توانايى دارند دعوت مى كنم كه براى كمك به خانه سازى براى محرومان به اين حساب پول واريز كنند و در هر محل از بين افراد صالح و مورد اعتماد گروهى حداقل مركب از سه نفر از مهندسان و كارشناسان شهرسازى و خانه سازى و يك نفر روحانى و يك نفر نماينده دولت انتخاب شوند تا با صرفه جويى و دقت كامل خانه هاى ارزان قيمتى بسازند و در اختيار محرومان قرار دهند و در اين طرح به هيچ وجه پولى در برابر خريد زمين پرداخت نشود. من اميدوارم همه كسانى كه زمينهاى وسيعى در اختيار دارند به اين مهم اسلامى و انسانى كمك كنند و زمين در مناطق مرغوب و قابل سكونت در اختيار اين طرح بگذارند و نيز هر كس كه توانايى دارد و در تاءمين انواع مصالح ساختمانى به اين خدمت اسلامى كمك كند و نيروى كار و كارگرى به طور وسيع به كار افتد و دولت نيز تصميمات لازم را در تاءمين آب و برق و آسفالت و وسايل اياب و ذهاب و مدرسه و درمانگاه و ديگر نيازمنديهاى عمومى فراهم سازد.
بنياد مستضعفين : بنياد مستضعفين نيز بايد به كمك اين طرح بشتابند و از اموال مصادره شده خاندان پهلوى و اطرافيانش در اين طرح استفاده شود و نيز دولت بايد در طرحهاى اساسى و دراز مدت خود براى حل اين مشكل در سطح عموم طرحهايى تهيه كند و اكنون اين يك تجربه تازه از بسيج نيروى ايمان جامعه در راه تعاون اسلامى و مبارزه با محروميت است كه ملت با توفيق الهى بايد از آن نيز سرافراز درآيد. من با كمال تواضع از ملت عزيز در اين امر حياتى استمداد مى كنم و سلامت و سعادت همگان را خواستارم .
 

روح الله الموسوى الخمينى 21/1/1358
 

اصول مربوط به مسكن در قانون اساسى جمهورى اسلامى ايران :
بعد از پيروزى انقلاب اسلامى مشكلات و مصائب زيادى از رژيم ستمشاهى به جاى مانده بود كه از عمده ترين آنها نداشتن مسكن مناسب براى اكثر مردم بود و بجز عده معدودى كه از مزاياى شهرنشينى و رفاه دوران طاغوت بهره مند بودند اكثريت مردم فاقد مسكن بودند. در اطراف شهرها روز به روز بر تعداد زاغه نشينان افزوده مى شد و مشكل مسكن و سرپناه براى مردم حادتر و نمايان تر مى شد. با پيروزى انقلاب اسلامى و تدوين قانون اساسى جمهورى اسلامى ايران راجع به مساءله مسكن قوانين و تدوين قانون اساسى جمهورى اسلامى ايران راجع به مساءله مسكن قوانين زيادى به تصويب رسيد و به مشكل مسكن به عنوان حق مسلم هر خانواده ايرانى مطرح شده است . اين اصول عبارتند از:
اصل سوم : (24/8/58) دولت جمهورى اسلامى ايران موظف است براى نيل به اهداف مذكور در اصل دوم ، همه امكانات خود را براى امور زير به كار برد.
1)..................
2)..................
12) پى ريزى اقتصاد صحيح و عادلانه بر طبق ضوابط اسلامى جهت ايجاد رفاه ، و رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محروميت در زمينه هاى تغذيه ، مسكن و كار و بهداشت و تعميم بيمه .
2 - اصل بيست و دوم : حيثيت جان و مال ، حقوق و مسكن و شغل اشخاص از تعرض مصون است مگر در مواردى كه قانون تجويز كند.
3 - اصل سى و يكم : داشتن مسكن متناسب با نياز، حق هر فرد و خانواده ايرانى است . دولت موظف است با رعايت اولويت براى آنها كه نيازمندترند، بخصوص روستانشينان و كارگران زمينه اجراى اين اصل را فراهم كند.
4 - اصل چهل و سوم : براى تاءمين استقلال اقتصادى جامعه و ريشه كن كردن فقر و محروميت و برآوردن نيازهاى انسان در جريان رشد، با حفظ آزادگى او، اقتصاد جمهورى اسلامى ايران بر اساس ضوابط زير استوار مى شود:
(1) تاءمين نيازهاى اساسى : مسكن ، خوراك ، پوشاك ، بهداشت ، درمان ، آموزش و پرورش و امكانات لازم براى تشكيل خانواده براى همه .
(2) تاءمين ...........
اين اصول نشان دهنده اهميت جايگاه مسكن در نظام جمهورى اسلامى به عنوان سرپناهى مطمئن براى مردم است كه از ضرورتهاى اوليه زندگى مى باشد.
 

عملكرد بنياد مسكن انقلاب اسلامى تا سال 1375
بنياد مسكن نهادى است مهم و برخاسته از متن انقلاب عاليه اسلامى كه وظيفه دارد تا شبانه روز تلاش كند تا مشكل مسكن محرومان را با همكارى امت حزب الله و با توجه به فرمان حضرت امام ره و بيانات مقام معظم رهبرى با سرعت بيشترى حل كند.
بنياد مسكن به عنوان نهادى در راه سازندگى ، اقدامات بسيار بزرگى را انجام داده است و برنامه هاى كلان ديگرى را در دست اقدام دارد و در دوازده بخش مجزا مشغول فعاليت مى باشد:
بخش اول ، طرحهاى روستايى :
به منظور كمك به احياى روستاها در ابعاد اقتصادى ، اجتماعى ، فيزيكى و ايجاد زمينه توسعه و عمران و هدايت وضعيت كالبدى روستا، جهت بهبود مسكن روستاييان و خدمات زيست محيطى و جلوگيرى از ادامه روند مهاجرت و بالابردن سطح توليدات كشاورزى تعداد 1153 طرح روستايى تهيه شده كه اكثر آنها به مورد اجرا گذاشته شده است .
بخش دوم ، بهسازى مسكن روستاييان :
به منظور جلوگيرى از اتلاف سرمايه هاى ملى در حوادث طبيعى ، بهسازى مسكن روستاييان توسط بنياد مسكن صورت مى گيرد.
بخش سوم ، سنددار كردن زمين مسكونى روستايى :
در اجراى تبصره 71 قانون برنامه دوم در مورد سنددار كردن زمينهاى مسكونى روستايى عمليات اجرايى طرح از سال 75 آغاز شده است .
بخش چهارم ، واگذارى زمين مسكن روستايى :
زمينهاى واگذار شده روستايى و شهرى تا پايان سال 1374 بالغ بر 0000، 190 قطعه با مساحت 000، 100، 67 متر مربع بوده است .
بخش پنجم ، قرض الحسنه مسكن روستايى :
بنياد مسكن با هماهنگى مؤ سسات اعتبارى و بانكها اقدام به تاءمين بخشى از اعتبار مورد نياز مسكن روستاييان به صورت قرض الحسنه مى نمايد.
بخش ششم ، بازسازى مناطق جنگزده :
اين فعاليت در حين جنگ از سال 1361 توسط بنياد مسكن آغاز شده است . و صدها هزار واحد مسكونى بازسازى و نوسازى شده است .
بخش هفتم ، بازسازى مناطق آسيب ديده از سوانح طبيعى مثل سيل و زلزه ، و غيره :
1)..............
2)..............
بخش هشتم ، توليد انبوه مسكن ارزان قيمت در شهرها:
1)..............
2)..............
بخش نهم ، احداث مسكن محرومان :
1)..............
2)..............
بخش دهم ، سازمان بنياد بتن ايران وابسته به مسكن انقلاب اسلامى :
بنياد مسكن به منظور تاءمين مصالح مقاوم و استاندارد مورد نياز پروژه هاى خود در سطح كشور اقدام به احداث كارگاههاى توليد مصالح ساختمانى كرده است .
بخش يازدهم ، مطالعات و تحقيقات و طرحهاى منطقه اى :
بنياد مسكن انقلاب اسلامى با اعتقاد به ارتباط مستقيم ارتقاى سطح كنونى توليدات و خدمات با ميزان سرمايه گذارى در امر تحقيقات اقدام به انجام پروژه هاى تحقيقاتى - كاربردى كرده است .
بخش دوازدهم ، گزارشهاى مركز اطلاعات مقابله با سوانح طبيعى ايران وابسته به بنياد مسكن :
همزمان با بازسازى زلزله مهيت 31 خرداد 1369 گيلان و زنجان ، بنياد مسكن با همكارى مشاوران و كارشناسان سازمان ملل و استادان و متخصصان دانشگاههاى كشور كار پژوهش جهت كاهش خطرات ناشى از رويدادهاى پيش بينى نشده را شروع كرده است