شرحی مفید

گسترش موزه هاى دنيا و همكارى همه جانبه علمى ، فرهنگى و صنعتى فيمابين آنها در جهت دستيابى به اهداف فرهنگى از طريق هماهنگ ساختن اقدامات بين المللى و تدوين برنامه هايى مؤ ثر است كه دارى خطوط اساسى همكارى مشترك و دو جانبه بين مردم و موزه ها در سطح جهانى باشد. بر اساس همين اعتقاد در قطعنامه شماره 5 دوازدهمين مجمع عمومى كميته بين المللى موزه ها ايكوم كه در 28 مه 1977 ميلادى در مسكو برپا شد، روز 18 مه برابر با 28 ارديبهشت را به عنوان روز جهانى موزه ها اعلام كرد و از آن سال در روز ياد شده در همه كشورهاى عضو مراسمى به مورد اجرا گذاشته مى شود.
تعريف موزه :
بر مبناى تعريفى كه ايكوم از موزه مى دهد، موزه عبارت از - مكان گردآورى ، نگهدارى ، مطالعه و بررسى كردن و نيز به نمايش گذاشتن نعمتهاى فرهنگى يا طبيعى به منظور آموزش ، پژوهش و ارزش دادن به اين مجموعه ها و لذت بردن از آنهاست .
معناى لغوى و اصطلاحى موزه :
نام موزه در لغت فرانسوى Musee گرفته شده و به معنى مكانى است كه مجموعه بزرگى از آثار باستانى و صنعتى و چيزهاى گرانبها را در معرض ‍ نمايش مى گذارند و دانشمندان و پژوهشگران و هنرمندان و... از آن استفاده مى كنند. كلمه موزه را فرانسويان از لغت يونانى گرفته اند. موزه نام تپه اى در آتن بوده كه در آن عبادتگاهى براى موزه (9زن الهه )، ساخته شده بود.
امروزه در كشورهاى مختلف جهان موزه هاى متعدد آثار باستانى ، مردم شناسى ، طبيعى ، حيوانات و وحوش و مجموعه تاريخى آن كشورها را بازگو مى كند. فرهنگ و تمدن هر قوم و ملتى از طريق اشياء و وسايلى كه در موزه ها جمع آورى شده است شناخته مى شود. يكى از راههاى شناخت اقوام گذشته و نحوه زندگى آنها از طريق موزه ها به دانش آموزان و دانشجويان آموزش داده مى شود.
تاريخچه موزه :
پژوهشگران و متخصصان موزه دارى ، به دنبال ريشه يابى واژه موزه به مبداء هلنى بسنده كرده و تاريخ موزه و تاريخگذارى اين پديده را اين گونه تعريف كرده اند:
معبد خدايان هنر شعر و موسيقى كه بر فراز تپه اى در آتن قرار داشت ، نخستين موزه اى است كه در تاريخ موزه ها نام برده مى شود و موزه آشمولين در شهر آكسفورد نخستين موزه اى است كه آثار مشرق زمين را در خود محفوظ نگه داشته است . نخستين موزه در قاره آسيا موزه هارميتاژ در لنينگراد روسيه است و اولين موزه ايران در سال 1295 ه‍ش ‍ به نام موزه ملى ايران پايه گذارى و افتتاح شده است . سال 1746 م را در تاريخ تحول و تكامل موزه ها بايد نقطه عطفى به شمار آورد؛ چه در اين سال نويسنده فرانسوى لاخون دوسن ين عقايد و انديشه هاى نوينى را در مورد موزه عنوان كرد كه موجب تحرك و تسريع در بنيادگيرى موزه ها شد.چهار سال پس از آن به سال 1750 م . اولين موزه واقعى جهان در قصر لوكزامبورگ برپا شد.
اهداف موزه :
هدفهاى موزه را مى توان بدين صورت خلاصه كرد:
1 - نگهدارى آثار گذشتگان و نمايش و انتقال آنها به آيندگان .
2 - ارزيابى و قياس ميان پديدارهاى تاريخى ، عملى ، فنى ، صنعتى و هنرى گذشته و حال .
3 - ايجاد و تقويت تفاهم ميان ملل و اقوام .
4 - شناخت و نمايش سهم اقوال و ملل در فرهنگ و تمدن جهانى .
5 - اعتلا و بهبود ميزان دانش محصلان ، دانشجويان ، پژوهشگران و گروههاى ديگر.
6 - جلوگيرى از انهدام فرهنگ بومى و ايجاد رادعى در برابر فرهنگهيا سرگردان و ناماءنوس .
منشاء موزه ها خواه در گنجينه هاى سلطنتى يا كليسايى قرون وسطى خواه در اطاقهاى كوچك حاوى اشياء و نمونه هاى كمياب كه در فاصله قرنهاى شانزدهم و هجدهم ميلادى رواج يافته ، نهفته است .
انواع موزه ها:
نخستين گونه بندى كه در ممالك بسيارى به قوه خود باقى است و همچنان در اسامى كميته هاى تخصصى ايكوم انعكاس دارد، تمايز بين موزه هاى هنرى ظريفه ، هنرهاى كاربردى ، باستانشاسى ، تاريخ ، مردم شناسى ، علوم طبيعى ، دانش و تكنولوژى ، موزه هاى منطقه اى محلى و موزه هاى تخصصى است . در عين حال سير تحول موزه ها از جنگ دوم جهانى به اين سو، بتدريج مرزهاى بين رشته ها و مجموعه ها را از ميان برداشته است . اكنون موجه تر به نظر مى رسد كه موزه ها را به انواع زير تقسيم كنيم :
1 - موزه ها هنرى 2 - موزه هاى تاريخى 3 - موزه هاى تخصصى 4 - موزه هاى علمى 5 - موزه هاى فنى و صنعتى
1 - موزه هاى تاريخى : آثار و اشياء قديمى را كه مى توانند گوياى زمينه و پيشينه مردم شناسى و باستان شناسى و تاريخى باشند در خود جاى داده اند.
2 - موزه هاى تخصصى : آثار تاريخى ، هنرى و فنى را به مناسبتهاى ويژه در معرض ديد مردم قرار مى دهند. دو نوع اين موزه ها را به موزه ها در هواى آزاد و موزه محلى مرسوم كرده اند.
3 - موزه هاى علمى : گياهان ، جانوران ، سنگها، خاكها، سنگواره ها و آنچه را كه دست بشر در خلق آنها دخالت نداشته است ، تهيه و نگهدارى مى كنند كه به انواع موزه هاى تاريخ طبيعى ، جانوران زمينى ، گياهان ، ماهيها و جانوران دريايى طبقه بندى مى شوند.
موزه هاى علمى مواظبت شده ترين و فعاليت ترين موزه ها هستند.
موزه هاى علوم طبيعى مى بايد نقش ويژه اى در آگاهسازى و متقاعد ساختن مردم ايفا كنند و در سطح علمى ، اين موزه ها همچنين اسنادى (بالغ بر ميليونها نمونه ) كه پيشرفت دانش را از ديدگاه رشته هاى متعدد ميسر مى سازند در اختيار پژوهندگان مى گذارند.
4 -موزه هاى فنى و صنعتى : ساخته هاى فنى و صنعتى انسان را در زمينه هاى اختراعات ، اكتشافات ، وسايل نقليه ، ماشين آلات و مانند آنها به نمايش مى گذارند و به نامهاى موزه اختراعات ، موزه اكتشافات ، موزه ماشين آلات و موزه وسايل نقليه و غيره موسوم شده اند.
5 - موزه هاى هنرى : آثار و اشياء زيبايى درباره نقاشى ، معمارى و مجسمه سازى و... را گرد آورى مى كنند و آنها را به موزه هاى نقاشى ، معمارى و مجسمه سازى ، هنرهاى تزيينى و صنايع دستى ، لوازم خانگى ، موزه خط و خطاطى ، كتاب و صحافى ، موزه سراميك و كاشى ، موزه قالى و قاليبافى ، موزه كنده كارى و منبت كارى و صنايع چوبى ، موزه گوهرى و گوهرها و بالاخره موزه منسوجات طبقه بندى مى كنند.
وضعيت موزه ها بعد از انقلاب در ايران :
پس از استقرار نظام مقدس جمهورى اسلامى ، گالريها و موزه هايى كه با اهداف و شعائر اسلامى مغايرت داشتند، بدون وقفه فعاليتهاى گذشته را ادامه دادند. آن دسته از موزه ها كه بى تناسب بودند يا نياز به بازسازى داشتند، مانند كاخ مرمر، نگارستان آزادى ، آب انبار، دانشكده افسرى ، پيشاهنگى ، خوى ، آبدان ، شوش ، هفت تپه ، گرگان ، پاسارگاد و هرندى كرمان تعطيل شدند.
چند موزه از قبيل موزه دانشگاه پليس ، موزه آلاشت نيز به كتابخانه مبدل شدند.
موزه هاى معروف جهان و ايران :
در جهان موزه هاى معروف بسيارى وجود دارد، همچون موزه لوور در فرانسه ، موزه بريتانيا در لندن ، موزه بررا در ميلان ، موزه متروپولتين در آمريكا، موزه لنين گراد در روسيه ، موزه ايتاليا در رم ايران باستان در تهران .
موزه ايران باستان : اين موزه كه در سالهاى 16 - 1314 ش . براى حفظ آثار ملى و اشياء تاريخى و عتيقه ايران تاءسيس شد پس از تصويب قانون حفظ آثار ملى در سال 1309 كه بنا بر آن دولت موظف به حفظ آثار ملى و نظارت در آنها بود بنيان نهاده شد. اين موزه داراى آثار گرانبهايى از تمدن ايران از هزاران سال قبل از ميلاد تا زمان حاضر است .
موزه آستان قدس مشهد: اشياء نفيس آستان مقدس و كتابهاى آن قبلا در چند حجره هاى صحن نو قرار داشت ، تا اينكه در سال 1316 ش . از محل درآمد آستان قدس بناى موزه فوق شروع و در سال 1324 پايان يافت . مساحت آن 9398 متر مربع و داراى نفايس بسيارى است از جمله كتابخانه موزه كه از كتابخانه هاى درجه اول ايران و از حيث نسخ نفيس خطى قديمى و نسخ منحصر به فرد كه در طول چند صدسال گردآورى شده ، كم نظير است.
موزه مردم شناسى در تهران :اين موزه در سال 1315 ش . تاءسيس يافت و هدف آن معرف زندگى طبقات مختلف ايران از دو قرن پيش تا امروز و آثار هنرى و صنايع دستى و نوع كار و پيشه هاى آنان مى باشد.
موزه پارس در شيراز: موزه كنونى پارس ، همان باغ حكومتى است كه طرح آن را كريمخان زند ريخته است تا اينكه در سال 1314 ش . اداره كل باستان شناسى قسمت شمال و شرق باغ را نرده هاى آهنى كشيده و كم كم اشياء و آثار تاريخى و نفيس فارس و شيراز را در آن فراهم ساختند.
علاوه بر موزه هاى ياد شده در رشت ، اصفهان و كرمان و ساير استانها و شهرستانهاى ايران نيز اخيرا موزه هايى به وجود آمده است كه هر يك از آنها تاريخ مفصل و ارزنده اى از زندگى پيشينيان همان نقطه را در بر دارد و تمدن اقوام سلف را روشن مى سازند.
موزه هاى مردم شناسى دنيا و ايران :
شالوده موزه هاى مردم شناسى دنيا را مجموعه هاى كوچكى تشكيل داده اند كه توسط شخصيتهاى كشورهاى اروپائى ، مربوط به دوره رنسانس و يك قرن بعد از آن از اشياء نادر مختلف دنيا به شيوه علمى به وجود آمده بودند.
1 - تا جنگ جهانى اول ، در آمريكا و اروپا در خطوط تحولات اين مجموعه تغييرات ناچيزى صورت گرفت است و اگر تغييرات عمده اى نيز مشاهده مى شود، آثار نوعى شتابزدگى و گستردگى بدون پايه و اساس در آنها به چشم مى خورد. در چنين شرايطى است كه موزه تاريخ طبيعى واشنگتن در سال 1911 (1290) افتتاح شد و بيشترين توجه مجموعه هاى مردم شناسى اين موزه بر آمريكاى سرخ پوستى است .
2 - در بين دو جنگ جهانى ، دومين مرحله اين پيشرفت با جنبش استقلال طلبانه پاره اى از كشورهاى به استقلال رسيده ، مجموعه هاى عمومى مردم شناسى بنيان گذاشته شده كه يكى از آنها موزه مردم نگارى لتونى در شهر ريگا است .
3 - مرحله سوم ، در اروپا با پيدايش جمهوريهاى شرقى ، موزه هاى مردم شناسى منطقه اى پديد آمد كه داراى امتيازهاى بيشترى از نظر تاريخ تكامل انسان مى باشند. با به وجود آمدن موزه هنرهاى آفريقايى و اقيانوسيه در پاريس به طور كلى در غرب اروپا به هنرهاى ابتدايى اهميت داده مى شود.
موزه مردم شناسى در ايران :
در ايران سابقه مجموعه هاى مردم شناسى از سال 1314 ش . شروع شده است . در آن زمان دايره اى به نام انسان شناسى در وزارت معارف و اوقاف و صنايع مسظرفه وجود داشت كه بعدها با مشاوره فرهنگستان ايران به مؤ سسه انسان شناسى ، سپس بنگاه مردم شناسى و سرانجام به موزه مردم شناسى تغيير نام يافت .
موزه مزكور در سال 1314 بنيان گذاشته شد و محل آن ساختمانى در خيابان بوعلى (ارمنه ) بود و آثار گردآورى شده به اين ساختمان انتقال داده شد و بتدريج حالت موزه به خود گرفت . در آبان 1316 اساسنامه آن تحت عنوان مؤ سسه مردم شناسى در هفت ماده تنظيم و تصويب شد و در همان سال گشايش يافت . در اساسنامه ، براى اين مؤ سسه دو شعبه نژادشناسى و توده شناسى در نظر گرفته شد كه هر كدام داراى قسمت جداگانه اى به نامهاى : 1 - موزه و كتابخانه 2 - انجمن مشاور علمى براى تحقيق و بررسى در اشياء و آثار 3 - تعليمات و انتشارات ، بودند.
علاوه بر موزه مردم شناسى تهران كه همه سطح كشور را از نظر مردم نگارى زير پوشش خود دارد، موزه هاى مردم نگارى منطقه اى نيز در نقاط مختلف كشور تاءسيس شده است كه اختصاص به نمايش پديده هاى مادى و معنوى همان منطقه دارد و اكثرا در قالب موزه هاى مختلط به فعاليتهاى فرهنگى خود ادامه مى دهند. مهمترين آنها به ترتيب تاريخ تاءسيس به شرح زير هستند:
- موزه قزوين ، در سال 1334 ش . تاءسيس شد و موزه اى است مختلط، مركب از بخشهاى تاريخى و مردم نگارى .
- موزه كاشان ن موزه مختلط تاريخى و مردم نگارى است ، اساسنامه اين موزه در سال 1338 ش به تصويب رسيده است .
- موزه آبادان ، داراى بخشهاى هنرى ، مردم نگارى و باستان شناسى است و در سال 1340 ش . تاءسيس شده است .
- موزه تبريز، در سال 1341ش . افتتاح شد و داراى دو بخش جداگانه مردم نگارى و باستان شناسى است .
-موزه اروميه ، مركب از دو بخش تاريخى و مردم نگارى است و در سال 1346 آماده فعاليت شده است .
- موزه خوى ، موزه اى است مختلط، مركب از قسمتهاى تاريخى ، باستان شناسى و مردم نگارى كه در سال 1348 ش . آغاز به كار كرده است .
- موزه رشت ، داراى دو بخش مردم نگارى و باستان شناسى است كه در سال 1349 ش . افتتاح شده است .
- موزه سنندج ، در سال 1354 ش . توسط محققان مركز مردم شناسى ايران به نام نمايشگاه مردم شناسى كردستان در شهر سنندج برپا و افتتاح شد