زندگینامه - ولادت شهید «سیدمحمدباقر صدر» (1313 ش)

زندگینامه

تاریخ وقوع: ولادت شهید «سیدمحمدباقر صدر» (1313 ش)
ولادت و خانواده
سیدمحمدباقر صدر در ۱۰ اسفند ۱۳۱۳ش (برابر ۲۵ ذی‌القعده ۱۳۵۳ق)، در شهر کاظمین به دنیا آمد.[۱] پدرش سید حیدر صدر عاملی و مادرش دختر شیخ عبدالحسین آل‌ یاسین است.[۲] پدربزرگش سید اسماعیل صدر از مراجع تقلید شیعه در نیمه اول قرن چهارده قمری بود.[۳] تبار او از فرزندان امام کاظم(ع) و از عالمان دینی بوده‌اند که در ایران، لبنان و عراق زندگی می‌کردند.[۴]
برادر بزرگ و معلم باقر صدر، سید اسماعیل نیز از مجتهدان جوان نجف بود که سال ۱۳۸۸ق در ۴۸ سالگی درگذشت.[۵] بنت الهدی صدر شاعر و نویسنده، خواهر شهید صدر بود که همراه او اعدام شد.[۶] محمد باقر در سه سالگی پدرش را از دست داد[۷] و زیر نظر مادر و برادرش سیداسماعیل صدر قرار گرفت.[۸]
تحصیلات و استادان
شهید صدر دوره ابتدایی را در مدت سه سال را به پایان رساند و به فراگیری دروس حوزوی دینی پرداخت.[۹] او کتاب المنطق محمد رضا مظفر و معالم الاصول را نزد برادرش سید اسماعیل فراگرفت. وی کتاب‌های دوره سطح حوزه را در مدتی کوتاه به پایان رساند. اساتید دوره سطح او محمّد تقی جواهری، عبّاس شامی، سید باقر شخص، صدرا بادكوبی و سید محمد روحانی بودند. پس از آن در درس خارج فقه و اصول سید ابوالقاسم خویی و شیخ محمدرضا آل یاسین شرکت کرد.[۱۰]
شاگردان
سید محمد باقر صدر از بیست سالگی با تدریس کتاب کفایه الاصول، تدریس را آغاز کرد. از ۲۵ سالگی درس خارج اصول و از ۲۸ سالگی درس خارج فقه را تدریس کرد.[۱۱] او در طول نزدیک به سی سال تدریس، شاگردان بسیاری تربیت کرد. برخی از آنها عبارتند از:
سید محمد باقر حکیم
سید نورالدین إشکوری
سید محمود هاشمی شاهرودی (رئیس سابق قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران)
سید کاظم حسینی حائری
سید عبدالهادی حسینی شاهرودی
سید عبدالغنی اردبیلی
سید کمال حیدری
سید محمد باقر مُهری
سید حسین حسینی شاهرودی
سید علیرضا حائری
غلامرضا عرفانیان
محمد باقر ایروانی
محمد رضا نعمانی
سید محمد غروی
حسن عبد الساتر[۱۲]
تألیفات
اقتصادنا
فلسفتنا
سید محمد باقر صدر، در زمینه‌های مختلفِ فقه، اصول، منطق، فلسفه، اقتصاد، کلام، تفسیر، تاریخ و سیاست کتاب نوشته است. برخی از آثار او عبارت است از:
فدک فی التاریخ
غایه الفکر فی علم الاصول
فلسفتُنا
اقتصادُنا
الاسس المنطقیه للاستقراء
المعالم الجدیده للاصول
بحوث فی شرح العروه‌الوثقی
بحوث فی علم الاصول، تقریرات درس خارج او.
دروس فی علم الاصول، معروف به(حلقات)
الفتاوی الواضحه
البنک اللاربوی فی الاسلام (بانک بدون ربا در اسلام)
المدرسه الاسلامیه، که شامل بحث‌های اجتماعی و اقتصادی است.
بحث حول المهدی (ع)
بحث حول الولایة
الاسلام یقود الحیاه (اسلام راهنمای زندگی)
المدرسه القرآنیه، درس‌های تفسیر موضوعی قرآن
دور الائمه فی الحیاه الاسلامیه (نقش امامان در اسلام)
نظام العبادات فی الاسلام (نظام عبادی از نظر اسلام)
حاشیه بر رساله عملیه شیخ مرتضی آل یاسین
حاشیه بر مهناج الصالحین آیت الله حکیم
حاشیه بر مناسک حج آیت الله خوئی
حاشیه بر بخش نماز جمعه از کتاب شرائع‌الاسلام
موجَز احکام‌الحج،(مختصری از احکام حج)[۱۳]
مرجعیت
صدر به جهت سابقه علمی و پرداختن به مباحث روز و حمایت آیة الله خویی، خیلی زود مورد توجه خواص و مردم عادی قرار گرفت. فعالیت‌های سیاسی و به‌ویژه تشکیل حزب الدعوة الاسلامیة، سبب شد رجوع مردم به او بیش از پیش شود. از این رو گروه فراوانی از مردم عراق و لبنان از او تقلید می‌کردند.[۱۴]
فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی
تشکیل حزب الدعوة اسلامیة
نوشتار اصلی: حزب الدعوة الاسلامیة
در سال ۱۳۷۷ق، محمد باقر صدر همراه با برخی از علماء عراق، به منظور ساماندهی فعالیت‌های سیاسی مسلمانان عراق، حزب الدعوة الاسلامیة را تأسیس کرد. وی پنح سال بعد، بنا به مصالحی، از آن کنار کشید، اما به دیگر اعضای حزب توصیه کرد که به کار خود ادامه دهند.[۱۵]
همکاری با جماعة العلماء
سید محمد باقر صدر با جماعة العلماء فی النجف الاشرف که عالمانی همچون شیخ مرتضی آل‌یاسین، شیخ محمدرضا مظفر و سید مهدی حکیم در آن عضو بودند، نیز همکاری داشته است. وی به جهت جوان‌بودن، عضو جماعه العلماء نبود، اما با آنان همکاری جدی داشت و برخی از بیانیه‌های جماعة العلماء و مقاله‌های مجله «الاضواء» را او می‌نوشت.[۱۶]
حمایت از انقلاب اسلامی ایران
سیدمحمدباقر صدر، از نهضت امام خمینی در ایران حمایت می‌کرد.[۱۷] کتاب‌ شش جلدیِ الاسلام یقود الحیاة را نیز به همین منظور نوشت.[۱۸]در زمان اقامت امام خمینی در نجف هم با او ارتباط نزدیک داشت. شهید صدر جمله‌ای با این مضمون درباره امام خمینی گفته است که در امام خمینی ذوب شوید؛ چنانکه او در اسلام ذوب شده است.[۱۹]
تحریم پیوستن به حزب بعث
شهید صدر در واکنش به الزامی‌کردن عضویت در حزب بعث از سوی دولت عراق، با صدور فتوایی، پیوستن به حزب و هر گونه همکاری با آن را تحریم کرد. این فتوا سبب شد مردم از پیوستن به حزب و عضویت در آن پرهیز کنند.[۲۰]
اندیشه‌ها
نظریه حق الطاعه
شهید صدر نظریه حق الطاعه را در مقابل نظریه مشهورِ قبح عقاب بلا بیان مطرح کرده است. بر طبق نظریه حق الطاعه، در شبهات بدوی، یعنی در مواردی که احتمال وجود تکلیف هست، اما دلیلی برای آن وجود ندارد، عقل به برائت حکم نمی‌کند و احتیاط را لازم می‌داند. استدلال او این است که حق خداوند بر بندگانش محدود نیست و تنها مواردی را شامل نمی‌شود که ما به تکلیف یقین داریم؛ بلکه مواردی را نیز که احتمال وجود تکلیف می‌دهیم، دربرمی‌گیرد. بنابراین در این‌گونه موارد، حکم عقل، لزوم احتیاط است.[۲۱] لازم است گفته شود که شهید صدر نیز مانند دیگر اصولیان، برائت شرعی را در این موارد می‌پذیرد؛ یعنی معتقد است که هر چند عقل به برائت حکم نمی‌کند، آیات و روایات، احتیاط را لازم نمی‌دانند و به برائت حکم می‌دهند.[۲۲]
ضرورت وجود حکومت اسلامی
در نگاه شهيد صدر، وجود دولت ضرورتی اجتماعی و مبتنی بر فطرت انسان است.[۲۳] بر پایه این مبنا، او وجود حکومت اسلامی را نیز ضرورت زندگی اجتماعی و سیاسی انسان می‌داند و می‌گوید: دولت اسلامی تنها يك ضرورت دينی نيست؛ بلكه افزون بر آن، ضرورت تمدن بشری است؛ زيرا تنها راهی است كه می‌تواند استعدادهای انسان را شكوفا سازد و او را تا جايگاه طبيعی و خاص خود در تمدن انسانی برساند.[۲۴]
تندیس محمد باقر صدر در دانشگاه روابط بین الملل وزارت خارجه روسیه، مسکو
اقتصاد اسلامی مکتب است، نه علم
محمد باقر صدر معتقد است که آنچه اسلام ارائه می‌دهد، مکتب اقتصادی اسلام است، نه علم اقتصادی اسلامی؛ یعنی اقتصاد اسلامی ارائه‌دهنده روشی عادلانه برای تنظیم زندگی اقتصادی است و هیچ گاه در پی اکتشافات علمی در حوزه اقتصاد نیست؛ برای مثال، اسلام در حجاز به دنبال کشف عوامل ربا نبود؛ بلکه آن را ممنوع کرد و نظام جدیدی بر اساس مضاربه بنا نمود.[۲۵] شهید صدر تصریح می کند که علم اقتصاد اسلامی نداریم؛ اما این سخن به این معنا نیست که در اقتصاد اسلامی، هیچ گاه نمی‌توانیم علم اقتصاد داشته باشیم. وقتی اقتصاد اسلامی در تمام قلمروهای جامعه اسلامی پیاده شد، آنگاه عالِم اقتصاد می‌تواند پدیده‌های اقتصادی را کشف کند و علم اقتصاد اسلامی را تبیین نماید.[۲۶]
وجود منطقة الفراغ در مکتب اقتصاد اسلامی
در دیدگاه شهید صدر، در اسلام، منطقة الفراغ وجود دارد؛ یعنی در مواردی، حاکم اسلامی این اجازه را دارد که خود قانون وضع کند. بر این اساس،او عقیده دارد که مکتب اقتصادی اسلام، مشتمل بر دو بخش است: یکم، بخشی که شارع، احکام آن را به صورت مشخص، وضع کرده است و قابل تغییر نیست. دوم، بخشی که وضع احکام آن بر عهده دولت اسلامی (ولی فقیه) گذاشته شده است. وی بخش دوم را منطقة الفراغ می‌نامد و می‌گوید: پیامبر (ص) نیز از آن استفاده کرده است.[۲۷]
توالد ذاتی معرفت و حل مشکل استقراء
شهید صدر افزون بر دو راه عقل(به شیوه توالد موضوعی) و حس، روشی جدید را برای کسب معرفت معرفی کرده و آن را توالد یا زایش ذاتی معرفت نام نهاده است. وی معتقد است با طرح این نظریه جدید، مشکل تاریخی ظنی‌بودن استقراء را نیز حل کرده است. نظریه توالد ذاتی معرفت، عبارت است از زاییدن معرفتی از معرفت دیگر بدون اینکه میان آنها ملازمه وجود داشته باشد. بر طبق این نظریه، توالد موضوعی، یعنی زایش معرفت جدید از طریق ملازمه میان معرفت‌ها، تنها راه کسب معرفت عقلی نیست؛ بر خلاف منطق ارسطویی، عمده علوم و معارف، با روش ذاتی پدید آمده است.[۲۸] شهید صدر این نظریه را در کتاب الاسس المنطقیه للاستقراء یا مبانی منطقی استقراء، مطرح کرده است.[۲۹]
شهادت
در روز شنبه نوزدهم جمادی الاول ۱۴۰۰ق (شانزدهم فروردین ۱۳۵۹ش)،دولت عراق پس از نُه ماه محاصره خانگی، سید محمد باقر صدر را دستگیر کرد. از او خواسته شد که تنها چند کلمه بر ضد امام خمینی و انقلاب اسلامی ایران بنویسد تا آزاد شود. صدر این خواسته را غیرانسانی دانست و نپذیرفت و گفت که آماده شهادت است. سرانجام شهید صدر در روز سه شنبه ۲۳ جمادی‌الاول ۱۴۰۰ق (۱۹ فروردین ۱۳۵۹ش)، همراه خواهرش به شهادت رسید.
محل دفن شهید صدر
دولت عراق پیکر شهید صدر را به صورت مخفیانه در قبرستان وادی السلام دفن کرد. پس از انتفاضه شعبانیه در سال ۱۹۹۱م، به منظور نابودی قبور شیعیان، جاده‌های زیادی در این قبرستان ایجاد شد و قبر شهید صدر در اتوبان قرار گرفت. کسانی که از محل دفن، اطلاع داشتند، پیکر او را به محل دیگری در وادی‌السلام انتقال دادند؛ اما پس از مدتی، به علت آنکه دیگران از جای دفن، اطلاع یافته بودند، آن را به مکان دیگری منتقل کردند. سرانجام در ماه رمضان ۱۴۲۷ق، جسد شهید صدر، به دروازه ورودی شهر نجف، انتقال یافت تا نهادهای علمی و اجتماعی در کنار آن ایجاد شود. این بار تمام قطعه زمین پیرامون قبر، بدون بازکردن آن، به محل جدید منتقل شد.[۳۰]
پانویس:
  1. ابوزید العاملی، محمد باقر الصدر، السیره و المسیره، ۲۰۰۷م، ج۱، ص۳.
  2. اابوزید العاملی، محمد باقر الصدر، السیره و المسیره، ۲۰۰۷م، ج۱، ص۷.
  3. ابوزید العاملی، محمد باقر الصدر، السیره و المسیره، ۲۰۰۷م، ج۱، ص۵۸.
  4. ابوزید العاملی، محمد باقر الصدر، السیره و المسیره، ۲۰۰۷م، ج۱، ص۷تا۱۱.
  5. ابوزید العاملی، محمد باقر الصدر، السیره و المسیره، ۲۰۰۷م، ج۱، ص۷۹و۸۰.
  6. ابوزید العاملی، محمد باقر الصدر، السیره و المسیره، ۲۰۰۷م، ج۱، ص۸۱.
  7. ابوزید العاملی، محمد باقر الصدر، السیره و المسیره، ۲۰۰۷م، ج۱، ص۷۹.
  8. ابوزید العاملی، محمد باقر الصدر، السیره و المسیره، ۲۰۰۷م، ج۱، ص۱۰۵.
  9. ابوزید العاملی، السیره و المسیره، ۲۰۰۷م، ج۱، ص۱۲۲.
  10. ابوزید العاملی، السیره و المسیره، ۲۰۰۷م، ج۱، ص۱۴۶تا۱۵۲.
  11. صدر، مباحث الاصول، مقدمهٔ حسینی حائری، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۴.
  12. غروی، تلامذة الامام الشهید الصدر.
  13. صدر، مباحث الاصول، مقدمهٔ حسینی حائری، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۶۷تا۶۹.
  14. فضل الله، «شهیدصدر در بستر اندیشه وعمل»، ۱۳۸۶ش، ص۱۳و۱۴.
  15. صدر، مباحث الاصول، مقدمهٔ حسینی حائری، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۸۷تا۸۹.
  16. المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۵۳و۵۴.
  17. صدر، مباحث الاصول، مقدمهٔ حسینی حائری، ۱۴۰۷ق، ج۱،ص۱۴۱.
  18. صدر، مباحث الاصول، مقدمهٔ حسینی حائری، ۱۴۰۷ق، ج۱،ص۶۸.
  19. ابوزید العاملی، السیره و المسیره، ۲۰۰۷م، ج۴، ص۲۷.
  20. گفتگویی با سید محمد باقر مهری، ص۵۹.
  21. اسلامی، «مکتب اصولی شهید آیت الله صدر»، ۱۳۸۵ش، ص۱۵۳؛ لاریجانی، «نظریه حق الطاعه»، ۱۳۸۱ش، ص۱۲.
  22. لاریجانی، «نظریه حق الطاعه»، ۱۳۸۱ش، ص۱۳.
  23. جمشیدی و درودی، «حکومت اسلامی در اندیشه سیاسی شهید صدر»، ۱۳۹۱ش، ص۹۳.
  24. جمشیدی، «مفهوم و چيستی حكومت در انديشه سياسی شهيد صدر»، ۱۳۸۷ش، ص۸و۹.
  25. حسینی حائری، «اقتصاد اسلامی و روش کشف آن از دیدگاه شهید صدر رحمه الله»، ۱۳۸۰ش، ص۲۲و۲۳.
  26. حسینی حائری، «اقتصاد اسلامی و روش کشف آن از دیدگاه شهید صدر رحمه الله»، ۱۳۸۰ش، ص۲۴.
  27. حسینی حائری، «اقتصاد اسلامی و روش کشف آن از دیدگاه شهید صدر رحمه الله»، ۱۳۸۰ش، ص۲۹.
  28. خسروپناه، «منطق استقراء از دیدگاه شهید صدر»، ۱۳۸۳ش، ص۳۹.
  29.  خسروپناه، «منطق استقراء از دیدگاه شهید صدر»، ۱۳۸۳ش، ص۲۹.
  30. عاملی، «روایتی شگفت از تدفین مجدد پیکر شهید صدر پس از 17 سال»، ۱۳۸۶ش، ص۹۸تا۱۰۲.
کلیه حقوق مادی و معنوی این وب سایت متعلق به پورتال انهار میباشد.

این وب سای بخشی از پورتال اینترنتی انهار میباشد. جهت استفاده از سایر امکانات این پورتال میتوانید از لینک های زیر استفاده نمائید:
انهار بانک احادیث انهار توضیح المسائل مراجع استفتائات مراجع رساله آموزشی مراجع درباره انهار زندگینامه تالیفات عربی تالیفات فارسی گالری تصاویر تماس با ما نماز بعثت محرم اعتکاف مولود کعبه ماه مبارک رمضان امام سجاد علیه السلام امام حسن علیه السلام حضرت علی اکبر علیه السلام میلاد امام حسین علیه السلام میلاد حضرت مهدی علیه السلام حضرت ابالفضل العباس علیه السلام ولادت حضرت معصومه سلام الله علیها پاسخ به احکام شرعی مشاوره از طریق اینترنت استخاره از طریق اینترنت تماس با ما قرآن (متن، ترجمه،فضیلت، تلاوت) مفاتیح الجنان کتابخانه الکترونیکی گنجینه صوتی پیوندها طراحی سایت هاستینگ ایران، ویندوز و لینوکس