شرحی جانسوز

در 25 ذيعقده 1353 ه‍ ق در خانواده اى اهل علم و تقوا، در شهر كاظمين فرزندى به دنيا آمد كه نامش را محمدباقر گذاشتند.
پدر بزرگوار ايشان مرحوم سيد حيدر صدر از نوابغ و شخصيتهاى برجسته شيعه در عصر خود به شمار مى رفت . جد ايشان پس از ارتحال آيت الله شيرازى در عراق به مرجعيت عام رسيد. او از علماى زمان خود و در تقوا بى نظير بود.
مادر گرامى اش دختر عبدالحسن آل ياسين از رجال مذهبى عراق و بانويى پرهيزگار بود.
هنوز چند سالى از اين تولد مبارك نگذشته بود، كه سيد محمد باقر صدر از نعمت وجود پدر محروم شد و سرپرستى وى بر عهده برادر بزرگوارش ‍ مرحوم حجت الاسلام اسماعيل صدر و مادر بزرگوارش قرار گرفت . در نوجوانى همراه برادرش عازم نجف اشرف شد و در حوزه اين شهر مشغول فراگيرى علم و تحقيق در فقه اصول و ساير علوم اسلامى شد. در يازده سالگى پس از آموختن منطق ، به نقد كتب منطق گذشتگان پرداخت و سپس ‍ علم اصول را در محضر برادرش ياد گرفت و نقطه نظرات تازه اى در اين زمينه عرضه كرد.
اوايل دهه دوم عمرش بود كه به سرعت دروس سطح را با موفقيت پشت سر نهاد و در اواخر همين دهه به درجه اجتهاد مطلق نائل گرديد.
حضور در درس خارج علامه بزرگ آيت الله العظمى سيد ابوالقاسم آل ياسين دايى بزرگوارش عرصه ظهور استعدادها و نبوغ اين شخصيت عاليقدر بود، و به همين سبب علامه بزرگ در محفل درسى خود كه فضلا و علماى حوزه در آن شركت مى جستند، بعضا به پاره اى از نظرات آيت الله صدر استناد مى كرد.
ايشان از محضرت اساتيدى چون آيت الله العظمى سيد محسن حكيم ، آيت الله سيد محمد روحانى ، شيخ صدرا بادكوبه اى ، مرحوم محقق شيخ حسين حلى و آيت الله العظمى سيد ابوالقاسم خويى در فراگيرى علوم ، بهره هاى فراوان برد و توشه هاى بسيار اندوخت .
در سال 1370 ه‍ق به دعوت آيت الله رميثى حاشيه نويسى علمى و اجتهادى را آغاز كرد و اين فتواهاى علمى در حوزه موجود است و يكى از منابع مورد استفاده اهل علوم حوزوى مى باشد.
در همان سال به تحرير كتاب غاية الفكر در علم اصول پرداخت و در اين راه تا جايى پيش رفت . كه در سال 1373 ه‍ق از حضور در درس منع و اصطلاحا مستغنى از استاد شد و سرانجام پس از 18 سال تحصيل ، به سال 1378 ه‍ق به تدريس علم اصول فقه خارج مشغول شد و دوره اول آن را در سال 1391 ه‍ق با پايان رساند.
آيت الله سيد محمد باقر صدر، درس خارج فقه را بر پايه متن عروة الوثقى عرضه كرد و با توجه به اينكه اين علوم را با سبكى نو و با تحقيقات انجام يافته لازم مطرح مى كرد، مجلس درسش رونقى شايسته يافت و مورد استقبال عموم حوزويات قرار گرفت .
تاءليفات بسيار ارزشمند ايشان در علوم و زمينه هاى مختلف از جمله اقتصاد و فلسفه و تاريخ و بانكدارى و... حكايت از تبحر و نبوغ وى در علوم گوناگون دارد و فتاوى وى كه با درخواست بسيار سازمانها و كنگره هاى اسلامى در كتابى با عنوان فتاوى الواضحه منتشر شد با استقبال بى شائبه اى روبرو و در مدت كوتاهى چندين بار تجديد چاپ شد. آيت الله صدر در حوزه سيستم آموزشى جديدى را بنيان نهاد و با ارائه طرحى در زمينه مجتهاد و مرجعيت ضمن فعال و پويا كردن آن به اصلاح برخى از نارساييها پرداخت ؛ لذا قسمتى از دروس خارج فقه و اصول خود را به دروس تفسير تبديل ساخت و در خلال آن مفاهيم خارج فقه و اصول خود را به دروس ‍ تفسير تبديل ساخت و در خلال آن مفاهيم اصيل اسلامى را زمينه هاى تنوع فكرى ، سياسى و اجتماعى تجزيه و تحليل كرد و هر كدام از شاگردان خود را به تحقيق در يكى از شاخه هاى علوم اسلامى موظف نمود، و با تبادل اين علوم در جلسات درس موجبات بارورى فكرى شاگردان خود را فراهم ساخت . متاءسفانه فشار و اختناق از سوى رژيم بعث عراق كه مانع عمده در مقابل ايشان بود بعضى از اوقات جلسات پربار درس وى را به تعطيلى مى كشاند.
رابطه آيت الله صدر با امام خمينى ره
روابط آيت الله سيد محمد باقر
روابط آيت الله سيدمحمد صدر با امام خمينى ره و انقلاب اسلامى بر اساس زيربناى محكم ولايت استوار بود. ايشان با شروع نهضت اسلامى در ايران در سال 1342 شمسى با موضعگيرى قاطع خود از امام خمينى ره حمايت كرد و با تبعيد امام ره به نجف اشرف ، رابطه نزديكى ميان اين دو عالم روحانى برقرار شد. به همه توصيه مى كرد كه از محضر درس امام خمينى ره بهره جويند. آيت الله صدر در جريان انقلاب اسلامى نيز از ياران و شاگردان و مريدان خود خواست تا از حمايت انقلاب دريغ نورزند.
در جريان حاكميت حزب بعث در عراق ، ايشان ضمن برحذر داشتن مردم از عضويت در اين حزب از آنان خواست تا در جهت مقابله با رژيم فاسد حاكم بر عراق و براندازى اين رژيم گامهاى محكم و سريعترى را بردارند تا اينكه بتوانند حكومتى اسلامى را جايگزين آن كنند.
در پى پيروزى انقلاب اسلامى ايران در 22 بهمن 1357 آيت الله صدر در پيامى به شاگردان خود اعلام نمود:
...در اين لحظات پرشكوه كه پيروزى بى نظير و ترديدناپذير اسلام ، به دست ملت مسلمان ايران و به رهبرى حضرت امام خمينى به منصه ظهور رسيده است ... بر هر يك از شما واجب شرعى است كه با تمام توان در خدمت انقلاب اسلامى قرار گيريد چرا كه هر كار سازنده جديدى حتى به همكارى ناتوانترين مردم هم نيازمند مى باشد و نيز لازم است اين واقعيت روشن گردد كه رهبرى امام خمينى تجسم عينى آرمانهاى اسلام در ايران امروز است . از اين رو بايد پيرامون آن را گرفت و با اخلاص با چنين رهبرى برخورد كرد و به حمايت از اهداف و مصالح آن پرداخت و به ميزانى كه او خود در چنان هدفى ذوب گرديده در شخصيت عظيم او ذوب شد.
دستگيرى آيت الله صدر
به دنبال فشارهاى زياد رژيم بعث عراق بر آيت الله صدر، امام خمينى ره به ارسال پيامى به ايشان خواستار حضور وى در سنگر جهاد خويش ‍ در نجف اشرف كما فى السابق شدند و مقاومت را توصيه فرمودند.
شهيد صدر نيز ضمن اعلام تبعيت از امام ره آمادگى خود را در اين راه و پذيرش هرگونه تاءلمات روحى و جسمى اعلام كرد.
در پى انتشار اين خبر، مردم عراق به منظور همبستگى با معظم له از نقاط مختلف عراق به سوى نجف اشرف عزيمت كردند و پشتيبانى خو را از ايشان اعلام كردند.
رژيم عراق كه از اين قيام ، وحشتزده شده بود با حمله حدود 20 هزار نفر زن را دستگير و روانه زندانها كرد. آيت الله صدر به منظور اعلام انزجار از اين حمله وحشيانه ، روز شانزده رجب 1399 ه‍ق را روز اعتصاب عمومى اعلام كرد. به دنبال آن مردم عراق دست از كار كشيدند و مغازه ها را تعطيل كردند.
فرداى آن روز يعنى 17 رجب ، عوامل رژيم ضمن حمله به منزل آيت الله ، ايشان را دستگير كردند و با خود بردند. در پى دستگيرى آيت الله صدر، شهيده بزرگ بنت الهدى صدر همشيره مكرم ايشان نقش رهبرى را بر عهده گرفت .
با اوج گرفتن اعتراضات ، رژيم آيت الله صدر را آزاد كرد وليكن در منزل خودشان محصور و زندانى شد و از رفت و آمد مردم به بيت ايشان جلوگيرى به عمل آمد.
در تاريخ 19 جمادى الاول 1400 برابر با 16 فروردين 1359 ساعت 3 بعد از ظهر عمال رژيم بعث با هجوم به منزل آيت الله صدر، مجددا وى را دستگير و به زندان منتقل كردند. صبح روز بعد نيز با حمله ديگرى ، همشيره ايشان ، نويسنده معروف بنت الهدى صدر را نيز دستگير و به بغداد بردند.
آيت الله صدر در زندان در معرض شديدترين شكنجه ها قرار گرفت و سرانجام نيز به همراه همشيره مكرمش در روز سه شنبه 19 فروردين 1359 در زندان عراق به شهادت رسيدند. پس از اينكه جنازه مطهر شهيد به بستگانش تحويل شد، آنها به مشاهده آثار ضرب و جرح بسيار جنازه ايشان را غرق به خون يافتند ضمنا محاسن ايشان نيز كاملا سوخته بود.
جنازه اين دو شهيد بزرگوار پس از غسل و كفن در جوار مرقد امير المؤ منين على - عليه السلام - و در مقبره خانوادگى به خاك سپرده شد.
آثار شهيد آيت الله صدر
از شهيد آيت الله صدر آثار گرانبهايى برجاى مانده است كه تعدادى از آنها به شرح زير است .
1 - غاية الفكر فى علم الاصول
2 - فلسفتنا - فلسفه ما(كه به فارسى ترجمه شده است )
3 - اقتصادنا - اقتصادما (به فارسى ترجمه شده است )
4 - ماذا تعرف عن الاقتصاد الاسلامى
5 - الانسان المعاصر و المشكله الاجتماعيه (به فارسى ترجمه شده است )
6 - البنك الاربوى فى الاسلام
7 - الاسس المنطقيه الاستقراء (به فارسى و انگليسى ترجمه شده است )
8 - بحوث فى شرح العروة الوثقى (در چهار بخش )
9 - الفتاوى الواضحه (رساله عمليه آيت الله )
10 - منهاج الصالحين - و التعليقه عليه
11 - دروس فى علم الاصول
12 - مباحث الدليل الفظى
13 - تعارض الادلة الفظى
14 - بحث حول الولاية كه به فارسى و انگليسى ترجمه شده است .
15 - بحث حول المهدى كه تحت عنوان حماسه اى از نور به فارسى ترجمه شده است .
16 - المرسل و الرسل و الرسالة .
17 - احكام حج
18 - نظرة عامه فى العبادات به فارسى ترجمه شده است .
19 - لمحة فقهيه عن دستور الاسلامية به فارسى ترجمه شده است .
20 - الصورة الكاملة الاقتصاد فى المجتمع الاسلامى
21 - الخطوط التفصيليه عن الاقتصاد المجتمع الاسلامى .
22 - خلافة الانسان و شهادة الانبياء.
23 - منابع القدرة فى الدولة الاسلاميه
24 البنك فى المجتمع الاسلامى
يادى از مظلومه شهيده آمنه صدر (بنت الهدى ):
امام خمينى ره به مناسبت شهادت آيت الله سيد محمد باقر صدر و خواهر گرانقدرشان بنت الهدى ، در 2 ارديبهشت 1359 ه‍ش ضمن پيامى فرمودند:
...شهادت ارثى است كه امثال اين شخصيتهاى عزيز از مواليان خود برده اند و جنايت و ستمكارى نيز ارثى است كه امثال اين جنايتكاران تاريخ از اسلاف ستم پيشه خود مى برند.
شهادت اين بزرگواران كه عمرى را به مجاهدت در راه اهداف اسلام گذرانده اند به دست اشخاص جنايتكارى كه عمرى به خونخوارى و ستم پيشگى گذرانده اند عجيب نيست ، عجب آن است كه مجاهدان راه حق در بستر بميرند و ستمگران جنايت پيشه ، دست خبيث خود را به خون آنان آغشته نكنند. عجيب نيست كه مرحوم صدر و همشيره مظلومه اش به شهادت نائل شوند. عجيب آن است كه ملتهاى مظلوم و خصوصا ملت شريف عراق و عشاير دجله و فرات و جوانان غيور دانشگاهها و ساير جوانان عزيز عراق از كنار اين مصيبت بزرگ كه به اسلام و اهل بيت رسول الله صلى الله عليه واله وارد مى شود بى تفاوت بگذرند و به حزب ملعون بعث فرصت دهند كه مفاخر آنان را يكى پس از ديگرى مظلومانه شهيد كنند...