شرحی مفید

1 - 4 فروردين

...يا مقلب القلوب و الابصار يا مدبر الليل و النهار يا محول الحول والاحوال حول حالنا الى احسن الحال
تمام قلوب و ابصار بصيرتها در يد قدرت اوست . اوست كه جهان را تدبير مى كند. بصيرتها را روشن مى كند. و اوست كه حالات انسان را متحول مى كند و ما آن را در ملت عزيز خودمان ، در زن و مرد و كوچك و بزرگ يافتيم .
خدايا، حال ما در اين سال نو عوض كن ، ما گرفتار هواهاى نفسانى هستيم و تو مى دانى و تو مى دانى ما را نجات بدهى .

خداوندا طورى كن كه اين پيروزيها چشمگير كه براى ما و براى اسلام حاصل شده است در قلوب ما تاءثير سوء نگذارد. و ما را مغرور نكند و ما را از آن راهى كه انبياء عليهم السلام داشتند، منحرف نكند.
...همان طورى كه سال تجديد مى شود بايد در اشخاص و ارواح هم تجديد و تحولى پيدا شود همه بايد متذكر اين معنا باشند كه پيروزى انقلاب ما به بركت اسلام ، گرايش به اسلام و با فرياد الله اكبر به دست آمده ، كسى گمان نكند كه اشخاص يا گروههايى پيروزى را براى ما تحصيل كردند، خير خداى متعال بود.

حضرت امام خمينى رضوان الله تعالى عليه

...اگر ملتى بتواند يك تحول اخلاقى در خود به وجود بياورد، اگر بتواند رذايل اخلاقى را از درون خود پاكسازى كند و خود را به فضايل اخلاقى آراسته سازد.
حقيقتا براى آن ملت عيد است . شايد اساسا قرار دادن اعياد چه ملى و چه دين و مذهبى - براى ايجاد چنين تحولهايى در درون انسانهاست ...تحول اخلاقى يعنى اين كه انسان هر رذيلت اخلاقى ، هر اخلاق زشت ، هر روحيه بد و ناپسندى كه موجب آزار ديگران يا عقب ماندگى خود انسان است آن را كنار بگذارد و به فضايل و زيباييهاى اخلاقى ، خود را آراسته كند...

مقام معظم رهبرى و فرماندهى كل قوا
حضرت آيت الله العظمى خامنه اى مدظله العالى
 

در جمهورى اسلامى ايران تقويم دو گونه است . نخست آن بر سال قمرى مبتنى است و ديگرى بر اساس سال شمسى (خورشيدى ) قرار دارد. مبداء سال قمرى ، هجرت رسول گرامى اسلام حضرت محمد بن عبدالله (صلى الله عليه و آله ) از مكه مكرمه به مدينه منوره مى باشد، كه برابر با سال 622 م . بوده است . سال ه‍ق تا سنه 1344 مبناى تاريخ رسمى كشور ايران بود. در آن سال كه بر حسب تاريخ 1304 سال شمسى از هجرت پيامبر عظيم الشاءن اسلام مى گذشت ، تاريخ شمسى (خورشيدى ) براى امور دولتى انتخاب شد و به موجب قانون رسميت يافت .اصل هفدهم قانون اساسى جمهورى اسلامى ايران در اين باره مى گويد:
مبداء تاريخ رسمى كشور، هجرت پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله است و تاريخ هجرى شمسى و هجرى هر دو معتبر است ، اما مبناى كارادارات دولتى هجرى شمسى است...
سال قمرى ده روز و شش ساع و يازده ثانيه كمتر از سال شمسى است آغاز سال شمسى نخستين روز بهار است كه مطابق 21 يا 22 مارس از سال مسيحى مى باشد. شش ماه نخستين سال را سى و يك روز مى شمارند و ماههاى بعد باستثناى اسفند ماه كه گاه بيست و نه روز مى شود را سى روز به حساب مى آورند.
ايرانيان روز اول فروردين را نوروز مى نامند. در زمانهاى قديم ، نوروز در اول بهار نبود و گاه به بهار و گاه به تابستان و...مى افتاد.
در سال 471 ه‍ ق به فرمان سلطان جلال الدين ملكشاه سلجوقى ، حكيم عمر خيام و چند منجم ديگر تقويم جلالى را تنظيم كردند و نوروز را در روز اول بهار يا نخستين روز برج حمل قرار دادند. بدين منظور مقرر شد كه هر چهار سال يك روز بر تعداد روزهاى سال بيفزايد و سال چهارم را 366 روز حساب كنند، و پس از هر 28 سال (هفت دوره چهار ساله ) به جاى آنكه به آخرين ماه سال يك روز بيفزايند، اين روز را به نخستين دوره بعد يعنى دوره نهم اضافه كنند. بدين ترتيب سال جلالى نزديكترين سالهاى جهان به سال شمسى شد. سال شمسى حقيقى 365 روز و 5 ساعت و 48 دقيقه و 64 ثانيه است.
تاريخچه پيدايش روز
سرزمين ايران از ديرباز و طى تاريخ كهن خود، زادگاه و گذرگاه فرهنگهاى گوناگون بوده است و طى اين هزاره ها، در اين مهد كهن ، آن چنان عقايد، رسوم و آداب متنوعى به وجود آمده ، كه كمتر كشورى را مى توان نظير آن سراغ داشت .
در ايران باستان تا پيدايش و ظهور دين مقدس اسلام ، عقايد ملى و مذهبى همواره دستخوش تغيير بوده است ، به طورى كه آيينهاى نخستين و عقايد ابتدايى كه از يكتاپرستى دور بودند با اديان اوليه اين مرز و بوم چون دين زردشت  در آميخت ، سپس فكر توحيد در مفهوم اهورامزدا جلوه كرد، بعد از آن ، اهريمن مقام مهمى يافت و باعث شد كه در آيين زردتشى ، دوگانه پرستى اساس دين شود. در حاشيه دين ياد شده مذاهب و اديان ديگر ايرانى نضج گرفتند كه مهمترين آنها مهرپرستى و آيينهاى مانى و مزدك مى باشد.
طبيعى است كه پا به پاى دگرگونيهاى مذهبى ، داستانها و اسطوره هاى ملى نيز توسعه و تحول يافتند و درگذر زمان جلوه ها و رنگهاى مختلفى به خود گرفتند.
ظهور اسلام و برخورد مسالمت آميز آن با ساير اديان و آيينها، از جمله اعتقادات مذهبى و ملى ايران موجب شد كه مراسم و آداب مربوطه ، به يكباره از جامعه اسلامى ايران رخت بر نبندد، فقط با مسلمان شدن تدريجى ايرانيان از وسعت آنها كاسته شد و اندك اندك همراه اعتقادات دينى اسلام ، اسطوره ها و داستانهاى عربى نيز در ميان توده مردم نفوذ كرد.
طى گذشت ايام ، زمانى كه برخى از سنتها و آداب در تضاد آشكار با اعتقادات و رسوم گذشته قرار مى گرفت ، ايرانيان مى كوشيدند تا جايى كه ممكن است پديده هاى قديم را با جلوه هاى آيين جديد آشتى دهند و گاه نيز كوشيدند شخصيتهاى كهن ملى را در قالب شخصيتهاى كهن ملى را در قالب شخصيتهاى اسلامى بازيابند و به عبارت روشنتر سنتهاى ملى ايرانى را با سنتهاى اسلامى درآميختند.
در نتيجه از ميان انبوه جشنهاى ايرانى قبل از اسلام آنچه ميان ايرانيان مسلمان باقى ماند منحصر به ، عيد نوروز، جشن سده و جشنهاى كوچكترى مانند جشن گلسرخ بود كه در اصفهان مرسوم بوده است.
از ميان جشنهاى ياد شده بزرگترين اعياد ملى ايرانيان جشن نوروز است . نوروز تنها جشنى است كه از دوران باستان با عظمت تمام و همراه با انبوهى افسانه و آيين تا به امروز ادامه يافته است.
عظمت نوروز را از نقشهاى تخت جمشيد گرفته تا آثار ادبى و هنرى گوناگون عربى و فارسى در همه جا مى توان يافت .
يكى از كهنترين و بزرگترين منابعى از كه به اين جشن و افسانه ها و آيينهاى مربوطه پرداخته است ، كتاب آثار الباقيه اثر ابوريحان بيرونى (متوفى 440 هجرى قمرى ) است . او مى نويسد:
سال نزد فارسيان چهار فصل بود... بر حسب اين فصول عيدهايى داشتند كه به علت اهمال در كبيسه ، روز اين عيدها جابجا مى شد. از جمله اين اعياد يكى روز اول فروردين ماه يعنى نوروز بود، كه روزى بس بزرگ است و به علت زنده شدن طبيعت ، گويند. آغاز خلقت جهان در آن روز بوده است و همان روز كيومرث شاه گرديد...
... در آغاز نوروز در اول بهار قرار نداشت ، بلكه در انقلاب صيفى ، يعنى اول تابستان واقع مى شد... اما نوروز به علت اهمال در كبيسه گيرى كم كم به تاءخير مى افتاد تا اينكه در عصر بيرونى ، با دخول خورشيد به برج حمل ، يعنى اول بهار مصادف شده به اين جهت ملوك خراسان به اسواران خود، هم خلعت بهارى و هم خلعت تابستانى مى دادند...
چنين به نظر مى رسد كه پنج روز نخستين سال نوروز عامه ، يعنى جشن همگانى بود. حال آنكه روز ششم كه خرداد روز نام داشت نوروز خاصه يعنى جشن پادشاه و بزرگان بوده است.
بيرونى در اين باره مى نويسد:
نوروز بزرگ جشن بس عظيم است و حوادثى بس بزرگ در آن روز رخ داد و آفرينش جهان پايان يافت ، زردشت با خداوند مناجات كرد، كيخسرو به آسمان رفت ، نعمتهاى جهان تقسيم شد...
... در آن روز، مراعات كردن برخى رسوم انسان را از بلايا به دور مى دارد.
از جمله اين رسوم يكى سبز كردن جو بوده كه بى ترديد آيين سبزكردن حبوبات و چيدن هفت سين از آنجا سرچشمه گرفته است ....
رسم خانه تكانى ، در شب عيد شامل آداب مختلف بوده است
ايرانيان باستان معتقد بودند كه در ايام فروردگان (نوروز)، ارواح مردگان به خانه ها باز مى گردند. به اين جهت مردم بايد خانه هاى خود را در اين ايام پاكيزه كنند، فرشهاى زيبا بگستردانند و غذاهاى خوب و اشتها آور بگذارند تا ارواح مردگان از بوى آنها نيرو گيرند.
نوروز در صدر اسلام
...در صدر اسلام ايرانيانى كه در مركز خلافت به سر مى برند، طبق سنت ملى خويش به اين عيد پاى بند بودند؛ و در خبر است :
اتى امير المؤ منين عليه السلام بهدية النيروز، فقال عليه السلام عليم السلام ما هذا؟ فقالوا: يا امير المؤ منين اليوم النيرو، فقال عليه السلام عليهم السلام اصنعوا لنا كل يوم نيروزا
چيزى به رسم هديه نوروزى به حضور امير المؤ منين على - عليه السلام - تقديم شد، حضرت پرسيد: اين چيست ؟ عرض كردند: يا امير المؤ منين امروز نوروز است ، فرمود: هر روز را براى ما نوروز سازيد.
البته تا آن هنگام اين عيد هنوز مخصوص ايرانيان بود و نخستين خلفاى اسلامى به نوروز اعتنايى نداشتند، بعدها خلفاى اموى براى افزودن درآمد خود، هداياى نوروزى را كه قبل از اسلام در دربارهاى ايران رايج بود از نو معمول داشتند.
پس از امويان ، عباسيان نيز همان شيوه را تعقيب كردند، چنانكه وارد شده است :
ان المنصور تقدم الى موسى بن جعفر - عليه السلام - بالجلوس للتهنئة فى يوم النيروز و قبض ما يحمل اليه
منصور، دومين خليفه عباسى به امام كاظم - عليه السلام - پيشنهاد نمود عيد نوروز جلوس نمايد تا مردم عيد را به آن حضرت تبريك گويند و هداياى آنها را دريافت نمايد.
بنابراين ، عيد نوروز مانند بسيارى از سنتهاى ملى ؛ كه با شؤ ون اسلامى مخالفتى نداشت ، پس از اسلام در ميان ايرانيان باقى ماند.
عيد نوروز از ديدگاه امام جعفر صادق (علیه السلام )
علامه مجلسى قدس ره در كتاب زاد المعاد، از قول معلى ابن خنيس نقل كرده كه امام جعفر صادق - عليه السلام - در فضيلت نوروز به حق خانه كعبه سوگند ياد كرده و عيد نوروز را تفسير، و اهميت آن را چنين بيان داشتند:
در عيد نوروز حق تعالى در روز الست از ارواح بندگان پيمان گرفته است كه او را به يگانگى بپرستند و براى او شريكى قرار ندهند.
اين روز اولين روز طلوع آفتاب ، اولين روز وزيدن بادها و رويش گياهان مى باشد. در اين روز جبرئيل بر حضرت رسول اكرم (صلى الله عليه و آله ) وحى الهى را آورده و بعثت پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) از اين روز آغاز شد، و حضرت رسول اكرم (صلى الله عليه و آله ) در چنين روزى بتهاى كافران را نابود كرد.
عيد نوروز، روز عيد غدير خم روز ولايت امير المؤ منين (عليه السلام ) به امر الهى مى باشد؛ و در اين روز پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله ) به سركرده هاى صحابه امر فرمود كه بروند و به امير المؤ منين - عليه السلام - سلام كنند و بگويند: السلام عليك يا امير المؤ منين و نيز به خلافت رسيدن اميرالمؤ منين على (- عليه السلام -) به درخواست مردم در اين روز بوده است . عيد نوروز روز ظهور حضرت مهدى موعود (عج ) و روز رجعت امامان عليهم السلام به دنيا خواهد بود و روز انتظار فرج مى باشد.
حضرت امام جعفر صادق - عليه السلام - در بيان اعمال عيد نوروز چنين فرموده اند:
در روز نوروز غسل كنيد و پاكيزه ترين جامه هاى خود را بپوشيد و به بهترين بوها خود را خوشبو نماييد. در اين روز، روزه بگيريد و بعد از به جا آوردن نمازهاى پيشين و پسين و نافله هاى آن چهار ركعت نماز بخوانيد. در ركعت اول بعد از حمد، ده مرتبه سوره انا انزلنا...و در ركعت دوم ده مرتبه سوره قل يا ايها الكافرون و در ركعت سوم بعد از حمد ده مرتبه قل هو الله احد و در ركعت چهارم بعد از حمد ده مرتبه سوره قل اعوذ برب الفلق و قل اعوذ برب الناس را بخوانيد و بعد از نماز سجده شكر را به جا آوريد و اين دعا را بخوانيد:
اللهم صل على محمد و آل محمد الاوصياء و المرضيين و على جميع انبيائكه و رسلك بافضل صلواتك و بارك عليهم بافضل بركاتك و صل على ارواحهم و اجسادهم .
اللهم بارك على محمد و آل محمد و بارك لنا فى يومنا هذا الذى فضلته و كرمته و شرفته و عظمت فطره
اللهم بارك لى فيما انعمت به على حتى لا اشكر احدا غيرك و وسع على رزقى يا ذالجلال و الاكرام
اللهم ما غاب عنى فلا يغيبن عنى عونك و حفظك و ما فقدت من شى ء فلا تفقدنى عونك حتى لا اتكلف ما لااحتياج اليه يا ذالجلال و الاكرام
(اين دعا داراى سند معتبر مى باشد و اگر نماز را هم به جا نياورديد مى توانيد دعا را بخوانيد)
در كتب غير مشهور دعاى زير را نيز روايت كرده اند:
يا حول الحول و الاحوال حول حالنا الى احسن الحال
كه در هنگام تحويل سال انسان بر زبان جارى كند و از خداوند تبارك و تعالى بخواهيد كه او را از خواب بيدار نمايد و با تغييرى كه در فصل پيش ‍ مى آيد و زمين به اذن الهى زنده مى شود حالتهاى انسان نيز دچار دگرگونى شود و از دامهاى جهالت رهايى يابد و به خداوند نزديكتر شود.
نوروز در عصر خلفاء:
خلفاى اموى براى افزودن بر درآمد خود، دريافت هداياى تحميلى نوروزى را از ايرانيان معمول كردند به طورى كه در زمان معاويه مبلغ آن به پنج تا ده ميليون درهم بالغ مى شد و اميران ايشان براى جلب منافع خود مردم را به اهداى هديه ها دعوت مى كردند، نخستين كسى كه در اسلام هداياى نوروز و مهرگان را رواج داد حجاج بن يوسف بود، به هر حال در تمام اين مدت ايرانيان مراسم جشن نوروز را برپا مى داشتند.
پس از ظهور ابومسلم خراسانى و روى كار آمدن عباسيان و نفوذ برمكيان و ديگر وزراى ايرانى و تشكيل سلسله هاى طاهريان و صفاريان ، جشنهاى ايرانى دگرباره رونق يافتند كه مهمترين آنها نوروز باستانى بود.