تاءسيس سازمان ملل متحد (1324 ش)
تاریخ وقوع: ۲ آبان
جـنـگ جـهـانـى دوم ، بـا حـمـله آلمـان بـه لهـسـتان در اول سپتامبر 1939 برابر با دهم شهريور 1318 شروع شد. چون دولتهاى فرانسه و انگليس بـالهـسـتـان قـرار دادى داشـتند كه هرگاه آن كشور از جانب دولتى ديگر مورد تعرض واقع شود به نفع لهستان وارد پيكار شوند، به دولت آلمان اعلان جنگ دادند.
در تـيـر 1320، كـه در هـمـه جبهه ها پيروزى با دولت آلمان و متحدينش بود، نمايندگى دولتهايى كه به انگلستان پناهنده شده بودند، در قصر ((سنت جيمس )) در لندن بيانيه زير را صادر كردند:
((يـگـانـه اسـاس صـلح بـا دوام ، هـمـكـارى مـلل آزاد عـالم اسـت . در دنـيـايـى كـه تـرس و تـعـرض در آن نـبـاشـد و مـردم بـه جـان و مال خود مطمئن باشند. ما در اينجا جمع شده ايم كه اين منظور را در زمان جنگ و هنگام صلح تامين كنيم .))
منشور آتلانتيك
سـه مـاه پـس از صـدور بـيـانـيـه ، لنـدن روزولت رئيـس جـمـهـور آمريكا و چرچيل نخست وزير انگلستان در يك ناوجنگى موسوم به ((آوولز)) در اقـيـانـوس اطـلس بـا يـكـديـگـر مـلاقـات كـردنـد و مـسـايـل مـهـم جـهـانـى را مـورد بـحـث قـرار داده ، مـنـشـورى را كـه شامل 8 ماده است و به نام منشور آتلانتيك شهرت يافته ، امضا كردند.
در آذر 1330، بـه پـيـشـنـهـاد انـگـليـس بـا شـركـت رئيـس جـمـهـور آمـريـكـا و نـخـسـت وزيـر انـگـليـس و سـفير كبير شوروى ، كنفرانسى در واشنگتن تـشـكـيـل شـد. يـكـى از اقـدامـهـاى اسـاسـى ايـن كـنـفـرانـس تـنـظـيـم اعـلامـيـه مـلل مـتـحـد اسـت كـه در سـال 1320 بـه امـضـاى 26 دولت كـه بـا آلمـان و مـتـحـدانـش در جـنـگ بـودنـد، رسـيـد. در ايـن اعـلامـيـه دول متحد ضمن تاييد اصول منشور آتلانتيك ، متعهد شدند كه از همه وسايل و منابع اقتصادى و نظامى خود براى غلبه بردشمن مشترك استفاده نمايند و جـنـگ را تـا پـيـروزى نـهـايـى ادامـه دهـنـد. دولت ايـران هـم در 17 شـهـريـور 1322، الحـاق خـود را بـه اعـلامـيـه ملل متحد اعلام كرد و به دولت آلمان اعلان جنگ داد.
اعلاميه مسكو
در پـايـيـز هـمـان سـال نـمـايـنـدگـان چـيـن ، شـوروى ، انـگـليـس و آمـريـكـا در مـسـكـو جـلسـه اى تـشـكـيـل ، و طـرح ديـگـرى را تـهـيـه و امـضـا كـردنـد كـه بـه اعـلامـيـه مـسـكـو مـعـروف اسـت . در ايـن طـرح تـشـكـيـل سـازمـان جـهـانـى جـديـدى ضـرورت داشـت كـه حـافـظ صـلح و امـنيت جهانى باشد. نمايندگان اين چهار كشور دوباره در تابستان و پاييز سال 1323، در واشنگتن ملاقات كردند تا طرح سازمان جديد را بطور مفصل بريزند.
در اسـفـنـد 1323، اسـتالين ، چرچيل ، روزولت در "يالتا" واقع در كرانه جنوبى شبه جزيره كريمه ملاقات كردند و مسئله را مورد مطالعه بـيـشـتـرى قـرار دادنـد. و سـرانـجـام از كـليـه كـشـورهـايـى كـه عـليـه آلمـان و ژاپـن مـى جـنـگـيـدنـد ، بـراى تـشـكـيـل كـنـفـرانـسـى در سـانـفـرانـسـيـسـكـو دعـوت كـردنـد. ايـن كـنـفـرانـس از فـرورديـن تـا خـرداد 1324، ادامـه داشـت و در چـهـارم تـيـرمـاه هـمـيـن سال منشور ملل متحد به اتفاق آرا تصويب شد. اين منشور روز بعد به وسيله نمايندگان پنجاه دولت كه در آنجا حضور داشتند امضا شد و محلى نيز بـراى كـشـور لهـسـتـان كـه در آن زمـان نـمـايـنـدگـانـش در كـنـفـرانـس حـضـور نـداشـتـنـد، در نـظـر گـرفـتـه شـد. بـه ايـن تـرتـيـب سـازمـان ملل متحد 51 عضو اصلى پيدا كرد.
پـس از تـنـظـيـم و تـصـويـب منشور 111 ماده اى ملل متحد در 19 فصل ، آن را به كليه كشورها فرستادند تا مانند هر عهدنامه بين المللى ديگر به تـصـويـب مـجـالس قـانـونـگـذارى و بـه امـضـاى رئيـس كـشـورهـا بـرسـد. در ايـران مـنـشـور ملل متحد در شهريور 1324، به تصويب مجلس شوراى ملى رسيد.
سـرانـجـام در دوم آبـان 1324 بـرابـر بـا 24 اكـتـبـر 1945، مـنـشـور مـورد بـحـث بـه تـصـويـب تـعـدادكـافـى از كـشـورهـا رسيد و وجود سازمان ملل متحد تحقق يافت و اين روز در سراسر جهان روز ملل متحد ناميده شد.
اركان اصلى سازمان ملل متحد
براى سازمان ملل متحد شش ركن اصلى در نظر گرفته شده است . اين اركان عبارتند از:
1- مجمع عمومى .
2- شوراى امنيت .
3- دبيرخانه .
4- ديوان بين المللى دادگسترى .
5- شوراى اقتصادى و اجتماعى .
6- شوراى قيموميت .
وظايف و اختيارات مجمع عمومى
1- توصيه درباره حفظ صلح و امنيت ملى .
2- پذيرش اعضاى جديد.
3- تعليق حقوق و امتيازات اعضا.
4- اخراج اعضا.
5- مسايل مربوط به طرز كار رژيم قيموميت .
6- مسايل مربوط به بودجه .
7- انتخاب اعضاى سه ركن اصلى از اركان سازمان .
تـصميمهاى مجمع عمومى با اكثريت آراى اعضا اتخاذ مى شود. جلسات مجمع عمومى علنى است و افرادى به عنوان تماشاگر مى توانند در آن شركت كـنـنـد. در حـال حـاضـر 185 كـشـور در مـجـمـع عـمـومـى نـمـايـنـده دارنـد. زبـانـهـاى رسـمـى در سـازمـان مـلل ، انـگـليسى ، فرانسه ، روسى ، اسپانيولى ، چين و عربى است . طرز كار مجمع عمومى شبيه پارلمان است . اين مجمع داراى مقررات داخلى ، هيئت رئيسه و كميسيون هائى است كه به مسايل مختلف رسيدگى و مى تواند سازمانهاى فرعى ايجاد كند.
وظايف و اختيارات شوراى امنيت
شـوراى امـنـيـت ، مـهـمـتـريـن ركـن سـازمـان و وظـيـفـه اصـليـش حـفـظ صـلح و امـنـيـت بـيـن المـللى ، بـر اسـاس اصـول و قـواعـد سـازمـان مـلل اسـت و مـى تـوانـد نـسـبـت بـه مـوانـع پـديـد آمـده در راه صـلح اقـدامـهـايـى از قبيل فشارهاى اقتصادى و يا اقدامهاى نظامى به كشورهاى عضو توصيه نمايد. برخى از وظايف اين شورا عبارتند از:
1- تهيه طرحهاى كنترل تسليحات .
2- دخالت براى حل مسالمت آميز اختلافات دولتها.
3- مـداخـله بـراى رفـع تـهـديـدى كه نسبت به صلح بين المللى به عمل آمده ، يادفع خطر از عواقب صلحى كه گسسته شده و يا جلوگيرى از ادامه تـجـاوزى كـه صـورت گـرفته است . تصميمهاى شوراى امنيت گاهى بصورت قطعنامه است كه جنبه توصيه دارند و گاهى بصورت تصميم متخذه اعلام مى گردد كه از طرق اقدامات سياسى ، اقتصادى و يا از راه عمليات نظامى اجرا مى گردد.
شـوراى امـنـيـت داراى 15 عـضـو اسـت كـه 5 عـضـو آن دايـمـى و 10 عـضـو ديـگـر مـوقـت و بـراى مـدت 2 سال انتخاب مى شوند و نمى توانند براى دو دوره متوالى انتخاب گردند.
اعضاى دائمى شورا عبارتند از: آمريكا، روسيه ، انگلستان ، فرانسه و چين كه از حق وتو نيز بر خوردار هستند.
دبيرخانه و وظائف دبير كل
دبيرخانه ركن ادارى و دايمى سازمان است كه در راءس آن چ قرار دارد و با توصيه شوراى امنيت به وسيله مجمع عمومى انتخاب مى شود.
دبـيـر كـل بـالاتـريـن مـقـام ادارى سازمان ملل است و مى تواند در تمام جلسه هاى مجمع عمومى ، شوراى امنيت و ساير اركان سازمان شركت كند. دبير كـل بـراى مـدت 5 سـال و بـنـا بـه تـوصيه شوراى امنيت توسط مجمع عمومى منصوب مى شود و انتخاب دوباره او بلامانع است . وى داراى دو دسته وظـايـف ، ادارى و سـيـاسـى اسـت كـه بـا هـمـكـارى چـنـد تـن از مـعـاونـيـن انـجـام مـى دهـد. او بـعـنـوان رئيـس ادارى مسئول اداره سازمان ، استخدام كارمندان و نظارت بر كار آنهاست . از نظر سياسى وظيفه دارد براى حفظ صلح و امنيت جهانى با شوراى امنيت همكارى و نظر اين شورا را در مورد هر موضوع موافق با امنيت بين المللى ، جلب كند.
ديوان بين المللى دادگسترى
ايـن ديـوان ركـن اصـلى قـضايى سازمان ملل و فعاليت آن طبق اساسنامه مصوب مى باشد. تمام كشورهاى عضو و غير عضو كه صلاحيت قضايى آنان تـوسـط سازمان پذيرفته شده است ، مى توانند جهت ارايه شكايتهاى خويش به ديوان رجوع كنند. البته ديوان فقط به شكايتهايى رسيدگى مى كند كه مربوط به كشورها باشد نه دعاوى عادى فردى .
مـركـز ديـوان در شـهـر ((لاهـه )) هـلنـد اسـت و اعـضـاى آن 15 قـاضـى مـسـتـقـل از مـليـتـهـاى مـخـتـلف هـسـتـنـد كـه بـراى مـدت 9 سال توسط مجمع عمومى و شوراى امنيت انتخاب مى شوند.
شوراى اقتصادى و اجتماعى
ايـن شـورا زيـر نـظـر مـجـمـع عـمـومـى فـعـاليـت مـى كـنـد و مـركـب از 54 عـضـو اسـت كـه 18 عـضـو آن هـر سال براى يك دوره سه ساله توسط مجمع عمومى انتخاب مى شوند و مى توانند دوباره هم انتخاب شوند.
مهمترين وظايف اين شورا عبارت است از:
- بـنـيـان گذاشتن و يا انجام دادن مطالعات ، گزارشها و توصيه هايى در مورد همكاريهاى اقتصادى ، اجتماعى و فرهنگى ، آموزشى - بهداشتى بين المللى .
- ترويج احترام به حقوق بشر و آزاديهاى اساسى براى همگان و رعايت آنها.
شوراى قيمومت
اين شورا زير نظر مجمع عمومى وظايف سازمان را در مورد سرزمينهاى تحت قيمومت - بجز مناطقى كه سوق الجيشى شناخته شده اند - انجام مى دهد.
شوراى امنيت وظايف سازمان را در نواحى سوق الجيشى با كمك شوراى قيمومت ، در زمينه هاى سياسى ، اقتصادى و اجتماعى و آموزشى به عهده دارد.
اين شورا سالى يكبار و معمولا در ماه ژوئن تشكيل جلسه مى دهد و راى گيرى در آن بر اساس اكثريت ساده (1 + (2/1))، است .
اعضاى آن عبارتند از:
- اعضاى دايم شوراى امنيت .
- اعضاى اداره كننده سرزمينهاى تحت قيمومت .
- تعدادى از ساير كشورها كه در اينگونه سرزمينها نقشى دارند.
سـازمـانهاى ديگرى نظير، سازمان علمى ، فرهنگى و تربيتى ((يونسكو))، سازمان خوار و بار و كشاورزى ((فائو))، صندوق مالى حمايت از كـودكـان ((يـونـيـسـف ))، كـمـيـسـر عـالى مـلل مـتـحـد بـراى پـنـاهـنـدگـان ، صـنـدوق بـيـن المـللى پـول ، آژانـس بـيـن المـللى انـرژى اتـمـى ، اتـحـاديـه پـسـتـى جـهـان و سـازمـانـهـاى زيـادى ديـگـرى وابـسـتـه بـه سـازمـان مـلل هـسـتـنـد. سـازمـان مـلل و مـخـصـوصـا ركـن اصـلى آن شـوراى امـنـيـت ، در مـدت بـيـش از 50 سال حيات خود، حداقل تا آنجا كه به حفظ صلح و امنيت بن المللى مربوط مى شود، توفيق كمى داشته است . اختلافات دولتى بزرگ هميشه با بن بـسـت مواجه شده و در اختلافات ساير دولتها هم بزرگ هميشه با بن بست مواجه شده و در اختلافات ساير دولتها هم موفقيت سازمان چشمگير نبوده اسـت . تـنـهـا در مـواقعى كه دخالت شوراى امنيت موجب شده كه دولتهاى طرف اختلاف بتوانند خودشان با يكديگر كنار بيايند، نقشى براى سازمان مـلل وجـود داشـته است و در مواردى هم دخالت سازمان منتهى به جلوگيرى از عمليات نظامى گرديده است بدون آنكه سازمان ، الزاما براى اختلافات راه حل قاطعى پيدا كرده باشد.